|
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’ lim vazirligi urganch davlat universitetiBog'liq Gap bo‘ laklariga ajralmaydigan gaplarSo‘ z-gap tasnifi
. So‘ z-gap o‘ z ichida bir necha ma’ noviy guruhga ajraladi:
1. Modal. 2. Undov. 3. Tasdiq /inkor. 4. Taklif /ishora.
So‘ zlovchining bayon etilayotgan fikrga munosabati – qat’ iy ishonch, gumon,
taxmin kabi ma’ noni ifodalab keladigan so‘ z
modal
dir
.
Unga
xullas, demak,
chamasi, tabiiy, ehtimol, shubhasiz, shekilli
kabi so‘ z misol bo‘ ladi.
Kishilarning
his-tuyg‘ usini,
haydash,
to‘ xtatish kabi
xitob,
buyruqni
ifodalaydigan so‘ z-gap ko‘ rinishi –
undov so‘ z-gap.
His-tuyg‘ u undoviga
eh,
voy, oh, barakalla, rahmat, ofarin
kabi so‘ z, buyruq-xitob undovlariga
pisht, beh-
beh, pisht-pisht, chuh
kabi xitob so‘ z kiradi.
So‘ z-gapning uchinchi ma’ noviy guruhi bo‘ lgan tasdiq/inkor so‘ z ko‘ pincha
modal tarkibida o‘ rganilgan.
Ha, mayli, xo‘ sh, xo‘ p
so‘ zi tasdiqni,
yo‘ q,
mutlaqo,
aslo,
sira
so‘ zi
–
inkorni
ifodalovchi
so‘ z-gap.
Taklif/ishora so‘ z-gapga
qo‘ llanishi tana a’ zolarining maxsus harakati bilan
uzviy bog‘ liq bo‘ lgan
ma, mang, qani, marhamat
so‘ zi kiritilgan. Ular
tinglovchiga qaratilgan bo‘ lib, uni biror ish-harakatni bajarishga undaydi.
So‘ z-gap shunday birliklar guruhiki, ularning ko‘ pchiligi boshqa so‘ z
turkumidan tarixiy taraqqiyot jarayonida o‘ ziga xos nutqiy qo‘ llanish natijasida
shakllangan
va
rivojlangan. Chunonchi,
so‘ zsiz,
tabiiy
so‘ zi
sifatdan,
albatta
ravishdan o‘ sib chiqqan bo‘ lsa,
har qalay, har holda
modal
so‘ z-gapi so‘ z birikmasidan,
nasib bo‘ lsa, xudo xohlasa
kabilar gapdan kelib
chiqqan.
|
| |
