Materiallardan foydalanish tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
Biznes-
rejada
|
Xaqiqatda
|
Farqi,
(+,-)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1. Moddiy xarajatlar (ming so‘m)
|
42843
|
42043
|
-800
|
2. Tovar mahsuloti (ming so‘m)
|
74260
|
79797
|
+5537
|
3. Tovar mahsuloti, material hajmi (so‘m) (1/2)
|
0,5769
|
0,5268
|
-0,050
|
4. Material sarfi o‘zgarishining ta’siri ( +, -)
|
|
|
|
- tovar mahsuloti tannarxidagi moddiy
|
|
|
|
xarajatlarning qimmatlashishi (+), pasayishi (-)
|
|
|
|
- 0.050 * 79797 = - 3989
|
|
|
-3989
|
- tovar mahsulotining hajmi, ming so‘m
|
x
|
x
|
|
- 3989 : 0.5769 = 6914
|
x
|
x
|
+6914
|
5. Material qaytimi, so‘m (2 / 1)
|
1,73
|
1,89
|
+0,16
|
Material resurslardan foydalanish samaradorligi va ularni ishlab chiqarish hajmiga ta’siri tahlili
Material qaytimi hamda material sig‘imi, avvalo, ishlab chiqarish hajmi va material xarajatlariga bog‘liq. Ishlab chiqarilgan mahsulot miq- dori, uning strukturasi va mahsulot sotish bahosining o‘zgarishi ishlab chiqarish hajmining qiymat shakliga ta’sir etadi. Material xarajatlariga ham aynan shu omillar, ya’ni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori, uning strukturasi, mahsulot birligi uchun materiallar sarfi, materiallar bahosi ta’sir etadi. Materiallar sig‘imiga ta’sir etuvchi omillarni quyidagicha ifodalash mumkin:
M М х
(V Q M * M S
* M M S * M b )
yo Q
(V Q
* M * M )
bunda
M yo
M S b
- mahsulot material sig‘imi;
М х - materiallar xarajati;
Q – ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati;
VQM - jami ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori;
M S - mahsulot strukturasi;
M MS
Mb
- mahsulot material sarfi;
Materiallardan samarali foydalanishni ifodalovchi asosiy ko‘rsat- kichlardan biri – material xarajatlarining har so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichdan yuqori darajaga erishish korxona faoliyatining ijobiy tomonini ifodalaydi. Materiallardan foydalanishni kompleks tahlilida material xarajatlarini har so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda ko‘rsatkichining dinamikasi o‘rganiladi, raqobatdagi korxona ma’lumotlari bilan taqqoslanib ishga solinmagan ichki imkoniyatlari aniqlanadi. Material xarajatlarini har so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda miqdorini bazis davridan farqlanishiga omillar ta’siri quyidagicha ifodalanadi:
F F * SТ
* VQМ R *U * М
М Х SТ VQМ М Х
S S К
bunda F - sotishdan ko‘rilgan foyda;
М Х - materiallar xarajati;
SТ - sotishdan kelgan sof tushum;
RS - sotishdan ko‘rilgan rentabellik, %;
US - ishlab chiqarish hajmida sotishdan kelgan tushum hissasi, %
МQ - material qaytimi
Materiallardan foydalanish tahlili
jadval
T
№
|
Ko‘rsatkichlar
|
Shartli belgi
|
Hisobot yili
|
Biznes-rejadan farqi (+,-)
|
biznes-reja
|
haqiqatda
|
1
|
Sotishdan ko‘rilgan foyda
|
F
|
75200
|
87640
|
+12440
|
2
|
Sotishdan kelgan tushum
|
SТ
|
200500
|
280300
|
+79800
|
3
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi
|
VQМ
|
220388
|
254550
|
+34162
|
4
|
Material xarajatlari
|
М Х
|
143252
|
166730
|
+23478
|
5
|
Sotishdan ko‘rilgan
rentabellik darajasi, % (1q:2q)x100
|
RC
|
37,50
|
31,26
|
-6,24
|
6
|
Jami ishlab chiqarishda sotishdan kelgan tushum hissasi, % (2q:3q)x100
|
SС
|
0,909
|
1,101
|
+0,192
|
7
|
Material qaytimi, so‘m
(3q:4q)
|
М К
|
1,54
|
1,52
|
-0,02
|
8
|
1 so‘m material xarajatiga to‘g‘ri keladigan foyda, tiyin (5q:6qx7q)
|
|
52,49
|
52,31
|
-0,18
|
Jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki korxonada hisobot yilida material xarajatlarini har so‘miga to‘g‘ri keladigan foyda 52,31 tiyinni tashkil etib biznes-reja ko‘rsatkichiga nisbatan quyidagi omillar o‘zgarishining ta’sirida 0,18 tiyinga pasaygan.
sotishdan ko‘rilgan rentabellik
S S С К
(Р1 Р0 )*U 0 * М 0
(-6,24)*0,909*1,54=-8,73
jami ishlab chiqarishda sotuvdan kelgan tushum hissasi
S S S К
R1 *(U 1 U 0 )* М 0
31,26*(0,192)*1,54=+9,24
v) material qaytimi
S S Q Q
R1 *U 1 *(М 1 М 0 )
31,26*0,101*(-0,02)=-0,69
tekshirish: -0,18=-8,73+9,24-0,69
-0,18=-0,18
Umumiy material sig‘imini pasaytirish imkoniyatlarini aniqlash maqsadida sarf etilayotgan materiallarning turlari bo‘yicha ham sig‘i- mini aniqlash lozim.
jadval
Material turlari sig‘imi tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
Reja
|
Haqiqatda
|
Rejadan farqi
(+,-)
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Mahsulot hajmi solishtirma ulgurji bahoda,
ming so‘m
|
220388
|
254550
|
+34162
|
Materiallar xarajati, ming so‘m
|
143252
|
166730
|
+23478
|
Shu jumladan: xomashyo va materiallar
|
45179
|
52946
|
+7767
|
Yarimfabrikatlar
|
84629
|
96474
|
+11845
|
Yoqilg‘i
|
7934
|
8909
|
+975
|
Energiya
|
2865
|
5092
|
+2227
|
1
|
2
|
3
|
4
|
boshqa materiallar
|
2645
|
3309
|
+464
|
Umumiy material sig‘imi, tiyin
|
65,0
|
65,5
|
+0,5
|
Shu jumladan: xomashyo sig‘im
|
20,5
|
20,8
|
+0,3
|
yarimfabrikat sig‘imi
|
38,4
|
37,9
|
-0,5
|
yoqilg‘i sig‘imi
|
3,6
|
3,5
|
-0,1
|
energiya sig‘imi
|
1,3
|
2,0
|
+0,7
|
boshqa materiallar sig‘imi
|
1,2
|
1,3
|
+0,1
|
Umumiy material sig‘imi rejaga nisbatan 0,5 tiyinga xomashyo, energiya va boshqa materiallar sig‘imini 0,3; 0,7; 0,1 tiyinga ortishi tufayli ro‘y bergan. Bu turdagi materiallar sig‘imini pasaytirish evaziga umumiy material sig‘imi 1,1 tiyinga (0,3+0,7+0,1) qisqarishi mumkin. Yarimfabrikat, yoqilg‘ilar bo‘yicha sig‘im rejaga nisbatan 0,6 tiyinga pasaygan.
Mahsulot tannarxidagi material xarajatlarini ulushini aniqlash uchun ma’lumotlar mahsulot kalkulatsiyasidan olinadi. A-400 mahsulot turi bo‘yicha ulush sig‘imini dinamikasi va rejasining bajarilishini quyidagi ma’lumotlar asosida tahlil etamiz.
jadval
Mahsulot ulushi sig‘imi tahlili
Ko‘rsatkichlar
|
O‘tgan yili
|
Hisobot yili
|
Hisobot yilining haqiqiysi
|
Reja
|
Haqiqatda
|
O‘tgan yilga nisbatan,%
|
Rejaga nisbatan,
%
|
Xomashyo va asosiy materiallar
|
4790
|
4730
|
4700
|
X
|
X
|
Chetdan keltirilgan yarimfabrikatlar
|
10500
|
10500
|
10900
|
X
|
X
|
Mahsulot bahosi
|
44319
|
44532
|
44706
|
X
|
X
|
Mahsulotning ulush sig‘imi, so‘m
|
0,345
|
0,342
|
0,349
|
101,0
|
102,0
|
A-400 mahsulot turining ulush sig‘imi 0,349 ( 4700 10900 ) so‘mni
44706
tashkil etib o‘tgan yilga nisbatan 1,1; hisobot yilining rejasiga nisbatan esa 2,0 foizga ortgan.
|
