Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini o‘lchov birliklari quyidagilardan iborat:
qiymat (ulgurji baho);
natura (dona, metr, tonna va h.k.);
shartli-natura (tonna-kilometr, shartli yoqilg‘i tonna va h.k.);
mehnat (mehnat sarfi norma-soatda).
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini kompleks tahlili ikki yo‘nalishda olib beriladi:
mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishini baholash;
bir necha yillar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish dinamikasini tahlili.
Hisobot davridagi mahsulot ishlab chiqarish hajmini reja ma’lumot- lari bilan taqqoslash orqali rejaning bajarilishi, rejadan farqlanishi mutlaq summada, o‘tgan yil bilan taqqoslash orqali esa mahsulot hajmini o‘sish sur’ati aniqlanadi.
Omillar ta’sirini hisob-kitob qilish, ishlab chiqarish va sotish hajmin i oshirish zaxiralarini aniqlash
Omillar ta’sirini hisob-kitob va ishlab chiqarish va sotish hajmlarini oshirish zaxiralarini aniqlash
chizma. Ishlab chiqarish va mahsulot sotish tahlilining natijalari va uni kompleks baholash tizimi.
Mahsulot ishlab chiqarish dinamikasining quyidagi ko‘rsatkichlari aniqlanmog‘i lozim:
- hisobot davrida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini o‘tgan yildagisi bilan taqqoslash orqali o‘zgarish tezligining o‘sishi mutlaq summada quyidagicha aniqlanadi.
N N Т
(bunda «T» - tovar mahsuloti)
1 0
- o‘rganilayotgan davr bo‘yicha mahsulotni umumiy o‘sish sur’ati:
п
i
N Т
i 1
N Т ;
bunda n- mahsulot hajmi dinamikasining davrlari (yillar)
- mahsulotning umumiy o‘sish ko‘rsatkichini o‘rganilayotgan davrlar soniga bo‘lish orqali mutlaq o‘rtacha yillik o‘sish aniqlanadi.
N o ‘ y
1
п
п i 1
N Т & ;
i
- mahsulot hajmini o‘sishi (KN) (indeks dinamikasi) va o‘sish
sur’ati( K N ) (zanjirli indeks)lari o‘rganilayotgan davrlardagi ishlab
chiqarish hajmining intensivligini quyidagicha aniqlash mumkin.
K N
N 1 ;
N
0
Kompleks iqtisodiy tahlilga oid ayrim manbalarda mahsulot hajmini o‘sishi mahsulot hajmini indeksi deb ham ataladi. Bu ko‘rsatkich korxonaning rivojlanish dinamikasini ifodalaydi. Tadqiqotchi faqat tashqi moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida (shakl
№2)- quyidagi ikki indeks – sotishdan kelgan tushum va sotilgan mahsulot tannarxlari bo‘yicha dinamikasini aniqlashi mumkin.
Mahsulot hajmini o‘rtacha yillik o‘sishi (KTo‘y) va o‘sish sur’atlari o‘rtacha geometrik formula asosida quyidagicha aniqlanadi.
K N o ‘ y
; K N o ‘ y
1 ,
bunda N 1, N 0 –hisobot va bazis davrlaridagi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi.
Sotish hajmini o‘rtacha yillik o‘sishi (o‘sish sur’ati) quyidagicha aniqlanadi:
K N ,
bunda K1, K2, K... Kn – o‘sish sur’ati; n- o‘rganilayotgan davr, yillar soni.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini kompleks tahlili yig‘ma ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi. Bazisli o‘sish sur’ati tahlil etilayotgan davrning birinchi yiliga nisbatan, zanjirli o‘sish sur’ati esa oldingi yillarga nisbatan ketma-ketlikda amalga oshiriladi. Mahsulot ishlab chiqarish hajmi hisobotlarda amaldagi bahoda ifodalanadi. Tahlil etish uchun ishlab chiqarish va sotish hajmlari taqqoslanadigan holatga keltiriladi, so‘ng o‘sish sur’atlari aniqlanadi.
215000:(1,0*1,30)=165384
220000:(1,30*1,35)=125356
O‘rganilayotgan davr mobaynida mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish hajmlari dastlabki ikki yil ichida pasayishi kuzatilgan, keyingi yillarda o‘sish ro‘y bergan.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi to‘rt yilda 27,3 foizga, uni sotish hajmi esa 33,1 foizga tayyor mahsulot qoldiqlarini o‘zgarishi hisobiga ortgan. Mahsulot ishlab chiqarish hajmini o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 7,4 foizni tashkil etgan.
jadval
| 