Mehnat unumdorligi xodimlarni fond bilan qurollanishi ( F ) va
R
asosiy ishlab chiqarish vositalarining fond qaytimi ( N ) ga bog‘liqligi
F
quyidagicha ifodalanadi.
D F * N N D R R R
Birinchi formuladagi D ni o‘rniga kengaygan shaklda mahsulot hajmiga omillar ta’sirini quyidagicha ifodalash mumkin.
N = R * F * N
yoki
N RF * F
R F v q
Demak, bu formulaga muvofiq mahsulot hajmi uch omilga bog‘liq: korxonani xodimlar bilan ta’minlanishi, mehnatni fond bilan qurollanishi, asosiy vositalarning fond qaytimi.
Sotish hajmi indeksining dinamikasi «Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot» (shakl-2) ma’lumotlari asosida inflatsiya darajasini hisobga olgan holda aniqlanadi.
I N
N 1 ,
N
0
Ishlab chiqarish turg‘un holatga ega bo‘lish sharti:
IN iinf , bunda
iinf -
o‘tgan yilga nisbatan inflatsiya indeksi.
IN iinf
- bo‘lsa ishlab chiqarish
o‘sishini; IN iinf - ishlab chiqarish pasayishini ifodalaydi.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmini oshirish rezervlarini manbalari 14-chizmada keltirilgan.
|
Mehnat resurslaridan unumli foydalanish hisobiga
|
|
|
|
Qo‘shimcha ishchi o’rinlarini yaratish hisobiga
|
|
|
|
|
Ish vaqtini yo‘qoti- lishini qisqartirish hisobiga
|
|
|
|
|
Mehnat unumdor- ligini oshirish hisobiga
|
|
|
Asosiy fondlardan unumli foydalanish hisobiga
|
|
|
Qo‘shimcha mashina va uskunalarni sotib olish hisobiga
|
|
|
Ish vaqti fondidan to‘liq foydalanish hisobiga
|
|
|
Mashina va uskunalar- dan intensiv foydala- nishni oshirish hisobiga
|
|
Xomashyo material- laridan foydalanishni oshirish hisobiga
|
|
|
|
|
Qo‘shimcha xomashyo va uskunalarni sotib olish hisobiga
|
|
|
|
|
Xomashyo va materiallar sarfini kamaytirish hisobiga
|
|
|
|
Me’yordan yuqori xom- ashyo va chiqindilarni kamaytirish hisobiga
|
|
|
14-chizma. Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini oshirish rezervlari manbayi.
Ishlab chiqarish amaliyoti natijalarini kuzatishga ko‘ra korxonaning optimal ishlash quvvati 70-80 foizni tashkil etadi. Bu optimal darajadan mashina va uskunalarni ishlashini past bo‘lishi zararga, undan yuqori bo‘lishi riskni kuchaytiradi, ya’ni mashina va uskunalarni buzilishiga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi va oborot mablag‘lar zaxiralarini nisbati orqali mahsulot ishlab chiqarish darajasi va uning dinamikasini o‘rganish mumkin. Bu metod quyidagi tajriba natijalariga tayangan:
Tayyor mahsulot qoldig‘ini pasayishi, ishlab chiqarish hajmini ortishiga va buning aksi bo‘lgan hollarda mahsulot hajmini kamayishiga olib keladi. Talabga nisbatan ishlab chiqarishni yuqori bo‘lishi, tayyor mahsulot qoldig‘ini ortishiga sabab bo‘ladi, demak, ishlab chiqarish darajasini egri usuli – zaxiralarning aylanishini ifodalaydi. Zaxiralarning aylanish tezligini ortishi ishlab chiqarishni yuqori darajada olib borishni ta’minlaydi.
Amaldagi e’lon qilinayotgan moliyaviy hisobotning ikkinchi shakli
«Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot» ma’lumotlarida sotilgan mahsulotlar hajmini o‘tgan va joriy yillardagi ko‘rsatkichlarini o‘rganish uchun sotishdan sof tushum, sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish
tannarxi kabi ko‘rsatkichlar aks ettirilmoqda. Bu ma’lumotlar ham tahlil uchun muhim manba sifatida foydalaniladi.
Korxonalarning mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini tahlil qilishda miqdoriy ko‘rsatkichlarni o‘rganish muhim o‘rin egallaydi. Bunda mahsulot turlari bo‘yicha dona, metr, tonna va hokazo birliklarda ishlab chiqarish sur’ati, dinamikasi va o‘zgarish darajalarini aniqlash borasi- dagi tahlilning imkoniyatlari yaratiladi.
Boshqaruv tahlilida mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini o‘rga- nishda shartli – miqdoriy ko‘rsatkichlardan ham foydalaniladi. Ayniqsa, tovarlar hajmini o‘rganishda, masalan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi korxonalarda ming shartli banka, paxtani qayta ishlovchi korxonalarda shartli – paxta toyi, poyafzal ishlab chiqaruvchi korxona- larda shartli – juft oyoq kiyimlari kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi.
26-jadval Aksionerlik jamiyatida mahsulot ishlab chiqarishning umumlashtirilgan ko‘rsatikichlari tahlili (ming so‘mda)
|
