Tovar mahsuloti – bu iste’molchilarga yetkazib berish uchun mo‘ljallangan mahsulotlar bo‘lib, yalpi mahsulotdan shu jihatlari bilan farq qiladiki, uning tarkibiga tugallanmagan ishlab chiqarish va korxona
ichki iste’moli (oboroti) uchun foydalanilgan mahsulotlar hamda buyurt- machilarning xomashyosidan tayyorlangan mahsulotlar kiritilmaydi.
Sotilgan mahsulot deb – iste’molchilarga jo‘natilgan yoki xaridor- lardan puli kelib tushgan mahsulotlar qiymatiga aytiladi. Sotilgan mahsulotlar hajmi solishtirma, biznes-rejadagi va amaldagi baholarda hisoblanishi mumkin. Bu ko‘rsatkichga qarab ishlab chiqarish va iste’mol o‘rtasidagi bog‘liqlik, korxonaning mahsulotlarini sotish hajmini ko‘paytirish bo‘yicha imkoniyatlari bor yoki yo‘qligini tahlil qilishga asos bo‘ladi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimiga tovar mahsuloti solishtirma bahosidan tashqari fond qaytimi, ya’ni asosiy vositalar qiymatining har so‘miga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmi ham kiradi. Fond qaytimi jami asosiy vositalardan unumli foydalanishni ifodalovchi umumlashtiruvchi ko‘rsatkich.
bunda
F q F ,
N
Fq - fond qaytimi;
N – mahsulot hajmi (ish xizmat) solishtirma bahoda;
F – asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmlarini kompleks tahlilining asosiy vazifasi – mahsulot hajmlarini qanday omillar evaziga oshgan- ligini aniqlash, so‘ngra ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan boshqaruv qarorlarini qabul qilishdan iborat. Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi omillar tufayli sotishdan kelgan tushum o‘tgan yildan farqlanadi. Umumlashgan tarzda ishlab chiqarish omillarini uch guruhga: mehnat, mehnat predmetlari va mehnat vositalariga ajratib o‘rganish talab etiladi. Bu omillar uzviy bog‘liqlikda kompleks tarzda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etadi. Uch omilning mahsulot hajmiga bo‘lgan ta’siri quyidagi formulalar asosida aniqlanadi:
N R * D R * N ,
R
(1)
bunda R – xodimlarni ro‘yxat bo‘yicha o‘rtacha soni, D – mehnat unumdorligi (bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot)
N F * Fq
F * N ,
F
(2)
bunda F – asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati;
Fq - asosiy ishlab chiqarish fondlarini fond qaytimi.
N M * M М * N ,
(3)
M
x q х
х
bunda M x
xarajati;
- mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan materiallar
Mq - material qaytimi (materiallar xarajatini har so‘miga to‘g‘ri
keladigan mahsulot hajmi)
Birinchi formula mahsulot hajmi xodimlar soni va mehnat unumdorligiga, ikkinchi formula - asosiy ishlab chiqarish fondlari va fond qaytimiga, uchinchi formula – materiallar sarfi va material qaytimiga bog‘liqligini ifodalaydi.
|
