9.3. To„quv dastgohi batan tishini tayyorlash texnologik jarayoni Batan tishini mo„ljallanishi va konstruktiv xususiyatlari. Batan tishlari
arqoqni o„tkazuvchilar (mikromokilar) uchun yo„naltiruvchi kanal hosil qiladilar.
Tishlarni har bir qobig„ida oltitadan o„rnatiladi. Qobiqlar batanni oldiga brusiga
vintlar bilan qotiriladi. Batan brusi va tishlarni tayyorlash sifati batan mexanizmini
ishlashiga taisir qiladi. Masalan, batan brusini cho„kishida arqoq o„tkazuvchini
noto„g„ri uchishi va hatto ularni chiqib ketishi kuzatiladi[9].
Tishlarni (9.3-rasm) eyilishi tanda iplarni ko„proq uzilishiga olib keladi.
Tishlarni eyilishga asosiy sabablar qilib batan brusida tishlarni etarlicha aniqlikda
o„tkazmaslik va tishlar orasidagi momiqni o„z vaqtida olib tashlanmasligini ko„rsatish
mumkin.
250
9.3-rasm. Batan tishi
Batan tishlari uchun material va tayyorlama. Tishlarni tayyorlash uchun
po„lat pilta (po„lat 20) ishlatiladi. U silliq yuzaga ega va g„adir-budurligi
Ra=0,63†1,25 mkm. bo„lishi kerak. Pilta nazorat ko„rigidan o„tkach presga uzatiladi
va u erda shtamp yordamida tishni profili va konturi hamda teshik qirqiladi. Tish
konturi bo„yicha g„adir-budurligi Ra=1,25 mkm., teshiladigan teshiklar va tish
konturi g„adir-budurligiga puanson va matritsani kesuvchi qirralarini holati va
yuzalarini g„adir-budurligi, puanson va matritsa orasidagi tirqish taisir qiladi.
Shtamplash texnologik jarayonini loyihalashda qirqish va teshish kuchini
aniqlaydilar. P= lSτ
o„r
.
Bu erda: l-qirqish perimetri, mm; S-pilta materiali qalinligi , mm; τ- materialni
qirqish qarshiligi, Mpa.
Talab etilayotgan pres kuchini hisobiydan 30% ortiq qabul qilinadi. Shtampni
ishchi qismlarini blokda to„g„ri joylashuvi shtamp blokini ishlash muddatiga,
charxlash orasidagi puanson va matritsani aniqligi va turg„unligiga ta‟sir qiladi. Press
meiyorli ishlashi uchun tayyorlamni qirqiladigan konturini shunday joylashtirish
kerakki, toki bunda bosim markazi blok dumchasi o„qi bilan mos kelsin. Shtamp
bosimi markazi deb shtamplashda taisir qilayotgan barcha kuchlarni teng taisir
251
etuvchisini qo„yilishi nuqtasiga aytiladi. Pressda pona pichoqli harakatdagi piltani
avtomatik uzatish amalga oshiriladi.
