292
Tut odimchasi – Apocheima cenerarins Erch. Barcha odimchilarning
kapalagi qanotlari 50 mm gacha bo’lib, ular turlariga qarab har xil ranglarda
bo’ladi. Ayrim turlarining urg’ochilarini qanotlari feuuksiyalangan yoki yaxshi
rivojlanmagan qurtlarni 65 mm gacha bo’lib, ko’krakda uch juft ko’krak va ikki
juft qorin oyoqlari bir juft qorinning VI-segmentida ikkinchi jufti IX - segmentga
joylashgan bo’ladi. Ularning harakati odimlab yurganga o’xshab harakat qiladi,
shuning uchun ham bularni odimchilar deb atashadi.
Odimchalar ichida tut odimchasi 20 dan ortiq turga kiruvchi mevali va
o’rmon daraxtlariga, ya’ni o’rik, olma, nok, shaftoli, terak, tol va boshqa
o’simliklarga zarar keltirishi bilan bir qatorda tut daraxtiga ham katta zarar
keltiradi. Tut odimchasi tutning kurtaklari va barglarini yeb butunlay yalang’och
qilib qo’yishi mumkin. U tut ipak qurtiga nisbatan sakkiz barobar ko’p tut bargini
iste’mol qiladi (Abdullayev, 1991).
Tut odimchasining erkagi yaxshi taraqqiy etgan kapalak bo’lib, uning ikki
juft qanoti, qanotlarida uchta qoramtir chiziqlari bo’ladi. Urg’ochilari esa
qanotsiz, qurtlari yashil rangda. Yetilgan qurtlarning uzunligi 3-4 sm keladi.
G’umbaklarining uzunligi esa 1-2 sm uning bosh tomonida do’m boqchasi, orqa
tomonida esa ayrim o’simtalar bo’ladi.Zararkunanda g’umbaklik davrida
daraxtlarning teglarida, 10 sm tuproq ostida qishlaydi. Erta bahorda harorat +14
o
S bo’lganda u g’umbak metamorfoza davrini o’tab kapalakga ayla nadi va erkak,
urg’ochi kapalaklar birikib, urg’ochilari to’p-to’p qilib po’stloq oralariga
tuxumlarini qo’yadi. Urg’ochilari qo’ygan tuxumlarning soni 400-800 tagacha
bo’lib, bu tuxumlardan 20-25 kundan keyin qurtlar chiqib, oldin qurt tutning
kurtaklari bilan oziqlanib keyin uning barglari bilan oziqlana boshlaydi. Qurtlari
30-40 kun oziqlanib aprel oyining oxirlarida, may oyining birinchi yarmida
daraxtlardan tuproqga tushib g’umbakga aylanadi va tuproq ichida qishlaydi. Tut
odimchasi yoz davomida bir martagacha avlod beradi.
