O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bekkamov. Ch. I, Hamdamova. E. I, Narbayeva. M. K, Ismatullayev. H. T

293 
bo’lsa daraxt teglariga chodir tutib silkitib odimchi qurtlarni o’ldiradi. Urg’ochi 
kapalaklar qo’ygan tuxumlardan chiqgan qurtlar yuqoriga ko’tarilmaslik uchun 
tut tanasiga “qurt yelimi” – tangelfut surtilgan belbog’lar qo’yilib ularga qarshi 
kurashiladi.Kimyoviy usulda tutning barglar paydo bo’lganda ya’ni kurtakdan 
o’sib chiqganda 0,1% li xlorofos suvdagi eritmasi purkaladi. Bunda bir gektar 
tutzorga 600-1000 litr eritma ishlatiladi. Eritma purkalgandan 14-15 kun o’tgach 
tut barglari bilan ipak qurti boqish tavsiya etiladi. 
Tunlamlar-Noctuidae. Bu oilaga kiruvchi tunlamlar kapalagini qanotlari 
23-43 mm gacha kattalikda bo’lib, ularning xartumlari juda uzun xatto qorin 
qismining oxirigacha borishi mumkin. Oldingi qanotlari asosan kulrang, qo’ng’ir 
yoki sariq –jigarrang bo’lib, kundaligiga ketgan uchta bog’li dog’lari bo’ladi. 
Orqa qanotlari och-kulrang, kapalaklari kechki paytlarda aktiv xarakat qiluvchi 
bo’lib, qurtlari, qo’ng’ir yoki yashil uzunasiga ketgan murakkab chiziqlari 
bo’ladi. Tunlamlar ikkita ekologik guruxga bo’linadi: birinchi qurtlari tuproqning 
yuzasida xayot kechirsa, ikkinchi yer usti o’simliklarini barglarini meva va 
gullarini yeb hayot kechiradi. 
Ko’k qurt tunlami – Agrotis segetum Sehiff.  Bu zararkunanda juda xafli 
bo’lib 50 dan ortiq turdagi o’simlik turlarini madaniy va yovvoyi o’simliklarni 
ildiz bo’g’izlarini kemirib natijada ekilgan ko’chatlarning siyraklashib qolishiga 
sabab bo’ladi. Tunlamning qurtlari kul rangda, tanasining yon tarafida va ustki 
tomonlarida qora chiziqlar bo’lib, uning uzunligi 5 sm gacha bo’ladi. Og’zi 
kemiruvchi tipida tuzilgan o’simlik barglarini kemirib oziqlanadi. Ko’krak qismi 
uchta bo’g’imdan iborat bo’lib, har-bir ko’krak bo’g’imida bir juftdan uch juft 
ko’krak oyoqlardan tashkil topgan. Qurtning qorin qismida esa 5 juft qorin 
oyoqlari bor. 
Kapalaklarning oldingi juft qanotlarida to’lqinsimon to’q kulrang dog’lari 
bo’ladi. Tunlamning qurtlari 6-9 yoshchaga yashaydi, yoshlarning turlicha 
bo’lishi ularning noqulay sharoitda yashashidir. 
Tunlam qurtlik davrida qishlab erta bahorda u yana oziqlanib keyin 
g’umbakga aylanadi. Aprel oyining yarimlariga havo harorati 16-17 daraja issiq 

294 
bo’ladi g’umbakdan kapalaklar chiqib, ular kechalari o’simlik gullarining 
nektarlari bilan oziqlanadi. Urg’ochi kapalaklar otalangach o’simlik barglarining 
ostki tomoniga tuxumlarini qo’yadi, ayrim xollarda esa ular tuxumlarini kesaklar 
orasiga ham qo’yadi. Tuxumdan chiqgan qurtlar faqat kechalari oziqlanib 
kunduzi tuproq orasida bekinib yotadi.Ko’k qurt tunlami bizning sharoitimizda 
uch marta avlod beradi. Ayniqsa ularning birinchi avlod bahorda ekilgan tut 
urug’ining o’sib chiqayotgan maysalarini yeb bitiradi. Keyingi avlodlari esa 
yozda sepilgan urug’ maysalarini yeb katta zarar keltiradi. 

Download 11,98 Mb.