293
bo’lsa daraxt teglariga chodir tutib silkitib odimchi qurtlarni o’ldiradi. Urg’ochi
kapalaklar qo’ygan tuxumlardan chiqgan qurtlar yuqoriga ko’tarilmaslik uchun
tut tanasiga “qurt yelimi” – tangelfut surtilgan belbog’lar qo’yilib ularga qarshi
kurashiladi.Kimyoviy usulda tutning barglar paydo bo’lganda ya’ni kurtakdan
o’sib chiqganda 0,1% li xlorofos suvdagi eritmasi purkaladi.
Bunda bir gektar
tutzorga 600-1000 litr eritma ishlatiladi. Eritma purkalgandan 14-15 kun o’tgach
tut barglari bilan ipak qurti boqish tavsiya etiladi.
Tunlamlar-Noctuidae. Bu oilaga kiruvchi tunlamlar kapalagini qanotlari
23-43 mm gacha kattalikda bo’lib, ularning xartumlari juda uzun xatto qorin
qismining oxirigacha borishi mumkin. Oldingi qanotlari asosan kulrang, qo’ng’ir
yoki sariq –jigarrang bo’lib, kundaligiga ketgan uchta bog’li dog’lari bo’ladi.
Orqa
qanotlari och-kulrang, kapalaklari kechki paytlarda aktiv xarakat qiluvchi
bo’lib, qurtlari, qo’ng’ir yoki yashil uzunasiga
ketgan murakkab chiziqlari
bo’ladi. Tunlamlar ikkita ekologik guruxga bo’linadi: birinchi qurtlari tuproqning
yuzasida xayot kechirsa, ikkinchi yer usti o’simliklarini barglarini meva va
gullarini yeb hayot kechiradi.
Ko’k qurt tunlami – Agrotis segetum Sehiff. Bu zararkunanda juda xafli
bo’lib 50 dan ortiq turdagi o’simlik turlarini madaniy va yovvoyi o’simliklarni
ildiz bo’g’izlarini kemirib natijada ekilgan ko’chatlarning
siyraklashib qolishiga
sabab bo’ladi. Tunlamning qurtlari kul rangda, tanasining yon tarafida va ustki
tomonlarida qora chiziqlar bo’lib, uning uzunligi 5 sm gacha bo’ladi. Og’zi
kemiruvchi tipida tuzilgan o’simlik barglarini kemirib oziqlanadi. Ko’krak qismi
uchta bo’g’imdan iborat bo’lib, har-bir ko’krak bo’g’imida
bir juftdan uch juft
ko’krak oyoqlardan tashkil topgan. Qurtning qorin qismida esa 5 juft qorin
oyoqlari bor.
Kapalaklarning oldingi juft qanotlarida to’lqinsimon to’q kulrang dog’lari
bo’ladi. Tunlamning qurtlari 6-9 yoshchaga yashaydi,
yoshlarning turlicha
bo’lishi ularning noqulay sharoitda yashashidir.
Tunlam qurtlik davrida qishlab erta bahorda u yana oziqlanib keyin
g’umbakga aylanadi. Aprel oyining yarimlariga havo harorati 16-17 daraja issiq
294
bo’ladi g’umbakdan kapalaklar chiqib, ular kechalari o’simlik gullarining
nektarlari bilan oziqlanadi. Urg’ochi kapalaklar otalangach o’simlik barglarining
ostki tomoniga tuxumlarini qo’yadi, ayrim xollarda esa ular tuxumlarini kesaklar
orasiga ham qo’yadi. Tuxumdan chiqgan qurtlar
faqat kechalari oziqlanib
kunduzi tuproq orasida bekinib yotadi.Ko’k qurt tunlami bizning sharoitimizda
uch marta avlod beradi. Ayniqsa ularning birinchi avlod bahorda ekilgan tut
urug’ining o’sib chiqayotgan maysalarini yeb bitiradi.
Keyingi avlodlari esa
yozda sepilgan urug’ maysalarini yeb katta zarar keltiradi.
