O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bekkamov. Ch. I, Hamdamova. E. I, Narbayeva. M. K, Ismatullayev. H. T




Download 11,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/175
Sana16.11.2023
Hajmi11,98 Mb.
#99770
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   175
Bog'liq
Ipakchilik fanidan amaliy laboratoriya mashgulotlari

КIRISH 
 
Hozirgi zamon ipakchiligining vatani janubi-sharqiy Osiyodir. Xitoyda 
eramizdan qariyb 3000 yil ilgariroq tabiiy ipak tayyorlash bilan shug’ullanilgan. 
O’rta Osiyoga ipakchilik IV asrda kirib kelgan. Ammo keyingi yillardagi 
tekshirishlarga qaraganda Movarounnahrda ipakchilik juda qadimdan (eramizdan 
oldin) mavjudligi tasdiqlanmoqda. 
Taxminan VII asrda ipakchilik Yevropada paydo bo’lgan, o’tgan asrning 
boshlarida esa Bolqon, Turkiya, Italiya va Fransiya mamlakatlarida rivojlanib, 
yuqori pog’onalarga ko’tarildi. Lekin tut ipak qurtining ommaviy kasalligi 
(pebrina) tarqalishi natijasida XIX asrning o’rtalarida Frasiya ipakchiligi katta 
talofatlarga uchradi. 
Ipak qurtining bir necha turlaridan ipak olinadi. Bu turlardan 
honakilashtirilgani tut ipak qurti faqat tut bargi bilan oziqlanadi va uzunligi 1000-
1500 m dan ortiq ingichka toladan iborat pilla uchraydi. Yuqori sifatli va rang-
barang shoyi matolar dunyoda, ayniqsa Sharqda qadim zamonlardan mashhurdir. 
Buyuk Amir Temur hokimlik qilgan davrda davlatning butun hududida, ayniqsa 
Markaziy Osiyoda «Buyuk ipak yo’li» bo’ylab joylashgan Samarqand, Shahrisabz, 
Buxoro, Turkiston shaharlari va Farg’ona vodiysida pillakashlik, ipakchilik va 
shoyi matolar to’qish san’atining rivojlanib, kiyim-bosh uchun ipakka zar va 
kumush iplar aralashtirib to’qilgan shoyi gazlamalar paydo bo’lgan. Bunday 
kiyimlar «Buyuk ipak yo’li» orqali Yevropa mamlakatlariga tarqalgan.
Ipakchilik qadimdan taraqqiy etgan sohalardan hisoblanib, to'qimachilik 
sanoati vа xalq xo'jaligini tabiiy ipak xomashyosi bilan ta'minlaydi.
Tabiiy ipak pishiqligi, cho'ziluvchanligi, chidamliligi, ko'rkarnligi, yengil уа 
nafisligi, havo o'tkazuvchanligi bilan boshqa gazlamа vа sun'iy tolalardan ustun 
turadi. Shuning uchun ham tabiiy ipakdan xalq xo'jaligining turli sohalarida, 
jumladan, tibbiyot, radiotexnika, kosmonavtika, aviatsiya, aloqa, to'qimachilik уа 
boshqalarda keng foydalaniladi.



Iqlim sharoiti ipak qurtini boqishga moslashgan mintaqalarda ipakchilikni 
rivojlantirish, mo'l-ko'l уа sifatli рillа yetishtirish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab 
chiqilmoqda.
Dunyo bo'yicha ipakchilikning ahvoli quyidagicha (2012-yilgi ma'lumot): 
рillа yetishtirish bo'yicha birinchi o'rinda Xitoy (360-400 ming tonna рillа 
yetishtiradi, shundan 70-80 ming tonnasi уоу­voyi ipak qurtlaridan olinadi), 
ikkinchi o'rinda Hindiston (125 ming tonna), uchinchi o'rinda O'zbekiston (2013-
yilda 25445 tonna), to'rtinchi o'rinda Janubiy Koreya (15-16 ming tonna) turadi.
Рillа sifati bo'yicha birinchi o'rinda Yaponiya, ikkinchi o'rinda Janubiy 
Koreya уа uchinchi o'rinda Xitoy davlati turadi.
Xorijiy mamlakatlarda navli рillа miqdori 93-95 foizga teng bo'lsa, 
respublikamizda bu ko'rsatkich 70-75 foizni tashkil etadi.
Xorijiy mamlakatlar (Xitoy, Hindiston, Yaponiya, Janubiy Коreya, Braziliya 
vа b.)da 1 g qurtdan 3,5-4 kg, O'zbekistonda esa 2,5-2,6 kg рillа hosili olinadi.
Respublika bo'yicha yetishtirilgan pillalaming sifat ko'rsatkichlari tahlil qilib 
ko'rilsa, uning pillachilik yaxshi rivojlangan davlatlarga qaraganda 15-16 foizga 
past ekanligini ko'ramiz. 
Respublikada bir quti qurtdan olinadigan рllа hosilining keyingi yillarda 50-
52 kg ga (respublikada bundan ilgari o'rtacha 65-70 kg olingan), navdorligi 75-76 
foizga tushib qolishi fikrimizning dalilidir. Pillachilik rivojlangan mamlakatlarda 
bu ko'rsatkich 1,3-1,5 barobar yuqori bо'lib, navli pillalar miqdori esa 93-94 foizni 
tashkil etadi. Pillaning narxi esa 3-4 barobar yuqori bo'ladi.
Respublikamizda pillachilik tamog'ini yanada rivojlantirish uchun 
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti (1998-yil 30-mart, 2003-yil 22-dekabr, 2005-
yil 15-mart, 2006-yil 15-mart, 2003-yil 22-dekabr, 2006-yil 15-noyabr, 2017 yil
24-martdagi) farmonlari va Vazirlar Mahkamasining (1998-yil 3-aprel, 2000-yil 
16-mart, 2003-yil 9-sentabr, 2006-yil 15-noyabr) qarorlarida oziqa ba'zasini 
mustahkamlash uchun yangi tutzorlar barpo etish, tutning yangi, sermahsul 
navlarini 
yaratish, 
qurt 
boqishning 
yangi 
texnologiyasini 
qo'llash, 
tayyorlanayotgan pilla salmog'ini ko'paytirish hamda sifatini yaxshilash, ipak 



qurtining yangi zot va duragaylarini ishlab chiqarishga tatbiq etish vazifalari 
ko'rsatib o'tilgan.
Pillachilik tarmog'ining eng dolzarb muammosi yuqori navli raqobat bardosh 
pilla hamda ipak tolasi ishlab chiqarishni yo'lga qo'yishdir. Sohadagi ushbu 
muammoni bartaraf etish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 3-
yanvardagi fermer xo'jaliklarida 3 gektar va undan ortiq tutzorlar tashkil etib, 
ularning yonida 15 qutiga mo'ljallangan qurtxonalar qurish hamda 2012-yil 12-
nоyabrdagi «O'zpaxtasanoat» uyushmasi tizimidagi paxta punktlarida рillа 
yetishtirish va aholiga xizmat ko'rsatish shaxobchalarini tashkil etish chora 
tadbirlari to'g'risidagi qarorlari qabul qilindi. Ushbu qarorlarga asosan 
«O'zpaxtasanoat» uyushmasi tizimidagi paxta zavodlari va ulaming 196 ta paxta 
qabul qilish maskanlarida 50-70 qutidan ipak qurti boqib рllа yetishtirishni yo'lga 
qo'yish va qurtxonalar yonida intensiv texnologiyali tutzorlar tashkil etish uсhun 5 
gektardan yer maydoni ajratish bo'yicha tegishli idoralarga topshiriqlar berildi. 
Hozirgi kиnda yuqoridagi topshiriqlar asosida 196 ta paxta qabul qilish maskanlari 
ichida yoki yonida 72 х 12 sxemada 70 quti ipak qurti boqishga mo'ljallangan 
qurtxonalar qurilib, tutzorlar tashkil etish uсhun Xitoydan tut ko'chatlari keltirib 
ekildi. 
2017- yil 24-martda “Respublika ipakchilik tarmog’i korxonalarini yanada 
qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi 
Prezdentining Farmoishi chiqdi. 
Bu farmoishda respublikada pillachilikni yanada rivojlantirish chora 
tadbirlari aniq ko’rsatib berilgan bo’lib, respublikada pilla va ipak tayyorlash 
yagona “O’zbekengilsanoat” uyushmasiga birlashtirilib, uning raisi O’zbekiston 
Respublikasi vaziriga, uning birinchi o’rinbosari vazirning birinchi urinbosariga, 
rais o’rinbosarlari vazir o’rinbosarlariga tenglashtirildi. 

Download 11,98 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   175




Download 11,98 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bekkamov. Ch. I, Hamdamova. E. I, Narbayeva. M. K, Ismatullayev. H. T

Download 11,98 Mb.
Pdf ko'rish