156
Kasallangan qurtlar ipak chiqarib tursada “semirgan”ligi natijasida pilla o’ray
olmaydi, chunki tanasi egila olmaydi. Agarda kasallik uncha kuchli bo’lmasa,
bunday qurtlar pilla o’rab ulguradi yoki o’rab ulgurmasdan o’ladi.
Pilla ichidagi
o’ligi chirib undan sariq yoki qo’ng’ir kul rangdagi suyuqlik chiqib pilla qobig’ida
dog’larni hosil qiladi.
Viruslar eng avval qurtning gemolimfasini zararlab, keyin yog’ tanachalariga
o’tadi va qurtning barcha to’qimalarini zararlaydi, bundan tashqari jinsiy bez
to’qimalari, malpigiyev
naychalari devorlarida, muskul to’qimalarda, so’lak va
ipak bezlarida ham viruslarni uchratish mumkin
.
Sariq kasalligining diagnostikasi va epizootologiyasi. Sariq kasalligining
aniq xarakterli, o’ziga xos alomatlari bo’lganligi tufayli kasallikga diagnoz qo’yish
qiyin emas. Faqatgina yosh qurtlarda kasallik belgilarini aniqlash ancha-gina
qiyinchilik tug’diradi. Shunga qaramasdan yosh qurtlar po’st
tashlash davrida
ayrim belgilar katta yoshdagi kasallik belgilariga o’xshash bo’ladi. Ipak qurtining
uchinchi yoshidayoq ayrim qurtlarda sarg’ish ranglarni ham uchrtatish mumkin.
Sariq kasalligi bilan kasallangan qurtlarni gemolimfasi loyqa bo’lishi, sarig’
yoki sut rangda bo’lishi sariq kasalligi-ning asosiy belgilaridan biridir.
Sariq kasalligini qo’zg’atuvchi viruslarning boshqa virus-lardan farqi
shundaki, ularni oddiy mikroskopda 600 marta kattalashtirilib kuzatilsa
poliedrlarning kristallsimon tanachalarini ko’rish mumkin, ammo boshqa viruslarni
oddiy mikroskopda kuzatib bo’lmaydi.
Tut ipak qurtining sariq
kasalligini epizootologiyasi, ya’ni ommaviy
tarqalishida asosiy manba kasallangan ipak qurtining o’zi hisoblanadi,
bundan
tashqari kasallikni yuqtiruvchi kapalak tuxumlari ham bo’lishi mumkin.
Yuqoridagi ko’rsatilganlardan tashqari infeksiyaning om-maviy tarqalishining
yana bir sabablaridan biri qurtxonadagi qurtlarning o’ta qalinligidir, ular qancha
qalin bo’lsa po’st tashlash davrida shuncha ko’p teri
qatlami shikastlanadi va
kasallikning osongina qurt tanasiga o’tishiga qulaylik tug’iladi.
Ipak qurtining qurtlik davri asosiy rivojlanish stadiya-laridan biridir,
kapalaklarga nisbatan viruslar qurtlarda, kapalak tuxumlarida va g’umbaklarida
157
ko’proq uchraydi.
Sariq kasalligining epizootiy bo’lishidagi sabablardan yana biri qo’shni
qurtxonalarda kasallikning tarqalishidir.
Bundan tashqari, yadro poliedrozi bilan
kasallangan boshqa tanga qanotlilar, ko’plab virus infeksiyalarining o’chog’i
hisoblanadi.
Viruslar tashqi
muhitda yaxshi saqlanadi, chunki ular tashqi muhitning fizik
faktorlariga ancha chidamli, shuning uchun ham kasallikning
tarqalishida asosiy
manba kasallik tarqalgan qurtxona yoki qo’shni zveno qurtxonalar, oldingi yillar
kasallik tarqalgan maydonlar, qurtxona va xo’jaliklar bo’lishi mumkin.
