159
55-rasm. Ipak qurtini sariq va oq muskardina bilan kasallanishi.
Ipak qurtining oq muskardina kasalligini qo’zg’atuvchisini miseliysi oq
unsimon donador, momiqdek bo’lib, sporasi ovalsimon. Zamburug’
Deutromycetes
sinfi,
Monilales
tartibi,
Moniliaceae
oilasi
Beauveri
a avlodi
Beauveria
bassiana
turiga kiradi, uning sinonimi
Botrytis bassiana Balsamo.
Zamburug’ning tanasi substrat ustiga un sepgandek dog’ni yoki momiqdek,
zichlashgan namatdek ko’rinishda oq yoki pushti, qizil
xoshiyali rangni hosil
qiladi. Havo gifalarida konidiya bandlari bo’lib, uning uchlarida konidiyalarni
(sporalarni) hosil qiladi. Gifalari rangsiz bir-birlari bilan bog’langan. Miseliysi
konidiya bandlari o’sib chiqishga xizmat qiladi. Konidiya bandlari kolbachasimon
stregmalar bilan tugab, bu stregmalarda bittadan konidiyalar hosil bo’ladi.
Zamburug’ning konidiyasi, ya’ni havo sporasi bo’lib, u jinssiz ko’payishda xizmat
qiladi. Konidiya yoysimon yelimli modda bilan qoplangan, shu modda yordamida
hasharotlarning tanasiga, ya’ni ipak qurtining tanasini istagan joyiga yopishib, 24-
25°S da rivojlanish qobiliyatiga ega bo’ladi. Qurtxonalarning
namligi yuqori
bo’lganda (90%) spora (konidiya) ning rivojlanishiga imkoniyat tug’iladi. Spora
qurtning tanasida bir necha soat yoki kun saqla-nishi mumkin, qachonki qulay
sharoit to’g’ri kelishi bilanoq u 5-8 soatda kattalashib boradi va 12 soatdan keyin
qurt tanasida o’sa boshlaydi. O’sayotgan sporadan o’sib
chiqayotgan gifalar
Sariq va oq muskardinadan o’lgan qurtlar
Sun’iy muhitda o’sishi
Beauveriabassianani
mikroskopdako’rinishi
160
qurtning gipodermasiga kiradi.
Ma’lumki, hasharotlarning teri qatlami entomopatogen zamburug’lardan
tashqari barcha mikroblar uchun o’ta olmaydigan qatlam hisoblanadi. Shunga
qaramasdan zamburug’ gifasining o’sish nuqtasida kutikulani erituvchi ferment
qurt terisini eritib ichiga kiradi. Bu ferment xitinaza fermenti bo’lib, barcha
entomopatogen
zamburug’larga
xosdir.
Xuddi
shuningdek
Beouveria
zamburug’ining o’sish nuqtasida ham har doim xitinaza fermenti ajralib chiqadi.
Zamburug’ning infeksion gifalari qurtning gemolimfa-siga qarab u o’zining
rivojlanishini boshlaydi va kurtaklanib ko’payadi. 36-48 soatdan so’ng qurtning
gemolimfasi zamburug’ning gifalari bilan to’ladi.
Kasallangan qurt harakatdan
qoladi, bu gifalar o’sib tarmoqlanib, miseliyni hosil qiladi.
Ma’lumki, gemolimfa parazit zamburug’larni rivojlanishi uchun eng qulay
muhit hisoblanib, bu muhitda zamburug’ tezda qonning tarkibini buzadi. Qondagi
moddalarni o’zgartiradi. Parazit asta-sekin butun to’qimalarda
rivojlanib, uni
o’limga olib keladi. Hasharot o’limidan keyin zamburug’ning gifalari miseliylar
hosil qilib zichlashadi. O’lgan qurtlar oldiniga yumshoqroq bo’lsa, asta-sekin tana
quriy boshlab, tanasi kichik-lashadi va qattiqlashadi. Havoning me’yoridagi
namlikda nobud bo’lgan qurtlarning kutikulasida zamburug’ning havo gifalari o’sib,
konidiya bandlarini hosil qiladi va bu konidiya bandlarida parazitning konidiya
sporalari bo’lib, qurtning o’ligi un sepganga o’xshash
oq kukun bilan qoplangan
bo’ladi
