O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti temirova m. I., Musayev s. S




Download 1,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet115/133
Sana09.12.2023
Hajmi1,97 Mb.
#114619
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   133
Bog'liq
CHARM VA MO’YNA TEXNOLOGIYASI

OSHLASH 
 
8.1. Xrom oshlovchilar bilan oshlash 
8.1.1. Xrom birikmalari bilan oshlash haqida umumiy 
tushuncha 
Charm va mo‘yna ishlab chiqarishda oshlash jarayoni eng 
muhim jarayon bo‘lib, ularning xossalariga ta’sir etishda hal etuvchi 
rol’ o‘ynaydi. Charm va mo‘ynaning ko‘pgina ekspluatatsion 
xususiyatlari ma’lum darajada oshlovchi birikmalar tarkibiga va 
ularning kollagen funksional guruhlari bilan bog‘lanish tabiatiga 
bog‘liq. Bundan tashqari, derma qalinligi bo‘ylab oshlovchi 
moddalarning tekis yoyilishi ham charm va mo‘yna xususiyatlariga 
ta’sir etadi. Bu esa o‘z navbatida oshlovchilar tarkibiga, oshlash 
tartibiga, 
derma 
strukturalarining 
oshlashga 
qanday 
tayyorlanganligiga bog‘liq bo‘ladi.
Hozirgi kunda charm va mo‘ynani oshlashda asosan xromning 
asosli tuzlaridan foydalanish keng tarqalgan.
Birinchi marta xrom birikmalari bilan oshlash F. Knapp 
tomonidan 1858 yilda qo‘llanilgan va 1884 yilda esa bu usul amalda 
o‘zlashtirilgan. 
Uzoq 
muddat 
xrom 
bilan 
oshlashning 
qo‘llanilmaganli-giga sabab, kimyo fani bilan charm ishlab 
chiqarishi o‘rtasida uzviy bog‘liqlik yo‘qligi bilan tushuntiriladi. 
Xrom bilan oshlash, ayniqsa XX asrda ishlab chiqarish 
miqyosida qo‘llanila boshlandi. F.Knapp charmni oshlashda 
xromning asosli birikmalari bilan yuqori molekulali yog‘li 
kislotalarni birgalikda qo‘llashni taklif etdi. Uning hisoblashicha
charm tolasida xrom birikmalari, xrom sovunlari holatida 
mustahkamlanadi. Bu qarash amalda muvaffaqiyat qozonmadi, 
chunki bu vaqtga kelib iqtisod jihatdan qulayroq bo‘lgan temir 
tuzlariga qiziqish katta edi. Shunday bo‘lsada, xrom bilan oshlash 
usullari hamon kishilarda qiziqish uyg‘otar edi.
Birinchi bor, xrom bilan oshlashning ikki vannali oshlash usuli 
qo‘llanila boshlandi. Bu usul bo‘yicha teri to‘qimasi ikki vannada 
ishlov berilib oshlandi, ya’ni birinchi vannada teri to‘qimasi dixrom 
kislota eritmasida ishlov berilib, ikkinchi vannada teri to‘qimasiga 


170 
joylashib olgan bu xrom kislota sul’fit kislota yoki giposul’fit bilan 
xromning olti valentli birikmasidan uch valentli birikma holatiga 
qaytariladi. Ikkinchi vannada xromni qaytarishda giposul’fit 
ishlatildi. Derma strukturasida esa, xromning asosli sul’fat 
birikmalari hosil bo‘ladi. Bu jarayonda birinchi vannada 
xromlangan teri to‘qimasining rangi sariq holatda bo‘lgan bo‘lsa, 
ikkinchi vannada uning rangi ko‘k-yashil rangga aylanadi. 
Texnologiyada shuning uchun bunday usul bilan oshlash ikki 
vannali oshlash deb nom olgan.
1983 yildan boshlab xromning (III) valentli asosli tuzlari bilan 
oshlash qo‘llanila boshlandi. Teri to‘qimasini xrom birikmalari 
bilan ishlov berish bir vannada olib borilgani uchun, bu usul bir 
vannali oshlash usuli deb nom olgan. 1897 yildan boshlab, 
xrompikni shakar bilan qaytarish yo‘li bilan xromning uch valentli 
asosli birikmalarini olish mumkin bo‘ldi. Oshlash jarayoni esa, 
bundan keyin ikki vannada emas, balki bir vannada olib boriladigan 
bo‘ldi. Shundan so‘ng bir vannada oshlash uchun teri to‘qimasi 
bevosita xrom eritmasi (xrom sharbati) bilan ishlov berila 
boshlandi. Bir vannali oshlash usuli ikki vannali oshlash usulidan 
oddiyligi bilan farq qilib, ikki vannali oshlash usulini siqib chiqardi.

Download 1,97 Mb.
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   133




Download 1,97 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti temirova m. I., Musayev s. S

Download 1,97 Mb.
Pdf ko'rish