14
Derma tolalari oralig‘ida tolalararo deb nom olgan moddalar
uchraydi. Ular bir qator oqsil va oqsilga o‘xshash moddalardan:
albuminlar, globulinlar, mutsin, mukoid, mukopolisaxaridlardan
tashkil topgan.Terilar dermasi umumiy tuzilishga ega, ular g‘uddali
va to‘rli qatlamga bo‘linadi.
Ko‘pgina hayvon terilari dermasining g‘uddali qatlami o‘z
tarkibida anchagina
miqdorda soch xaltachalarini, ter va yog‘
bezlarini saqlaydi. Bu erdagi kollagen tolalari mayinroq bo‘lib,
soch xaltalariga qarab parallel yo‘nalgan va ularni o‘rab olgan
holda
bo‘ladi.
Kollagen tolalari bog‘lami epidermis bilan tutashgan joylarida
juda mayin, zich tovlanib o‘ralgan bo‘ladi. Ular epidermisga
g‘uddalari bilan bo‘rtib chiqqan holda bo‘ladi.
G‘uddali qatlamning yuqori qismida epidermis bilan tutashgan
joyda uncha katta bo‘lmagan zich o‘ramli yupqa qatlam joylashgan,
bu qatlam yuza qatlam yoki yuza membranasi deb yuritiladi.
G‘uddali qatlamning pastki chegarasi odatda soch piyozdoni
yaqinidan o‘tadi.
Ter bezlari naychalar o‘ramida o‘ralgan ko‘rinishga ega.
Bezlarning chiqish yo‘li soch xaltachalarining tugash joyining
yuqorisidan boshlanadi. Ter bezlarining soni turli hayvonlarda
turlicha: qo‘y terilarida uning soni juda ko‘p, bunga bog‘liq holda
bu terilar yumshoq bo‘ladi. Yog‘ bezlari soch xaltachalari yonida
joylashgan bo‘lib, xaltachalarga o‘xshash o‘ziga xos shakllardan
iborat bo‘ladi. Bezlarning chiqish oralig‘i soch kanali bilan
bog‘langan. Bezlardan ajralib chiqqan yog‘ sekretlari soch va
epidermis sirtlarini yog‘lab turadi.
To‘r qatlami g‘uddali qatlamga
qaraganda juda mustahkam
bo‘lib, kollagen tolalarining bog‘lami u erda tekis to‘qimadan
tuzilgan. Hayvonning yoshi kattalashgan sayin, to‘r qatlamining
qalinligi ham oshaveradi.
Ko‘pchilik hayvonlar uchun, kollagen tolalari bog‘lamining
qalinligi, ularning to‘qilish xususiyati, ya’ni
egilish burchagi va
joylanish zichligi hayvon gavdasidagi terilar qismlarining
o‘rnashgan joyiga qarab bog‘liq ravishda o‘zgaradi.
Derma qatlamlarining o‘zaro munosabati hayvonlar turiga,
hayvon jismining anatomik qismlariga, oziqlanish sharoitlari va
so‘yish vaqtiga bog‘liq holda o‘zgarib turadi.
15
3-rasm.Qoramol terisining topografyasi:
1–yopqich; 2–yoqa; 3–etak; 4–sag’ri;
5–chotlari; 6–oyoqning tizzagacha qismi; 7–
bosh qismi; 8–oyoqning tizzadan quyi qsmi.
Hayvon terisining har bir qismi o‘zining qalinligi, zichligi,
tolalar to‘qimasining xarakteri, jun qoplami xususiyatlari bilan
ajralib turadi va bu qismlar
topografik qismlar deb yuritiladi.
Katta shoxli mollar va ot terilarining derma tuzilishi, ayniqsa,
turlicha bo‘ladi. Sigirning yopqich qismidagi tolalar bog‘lami
mustahkam, periferiya qismlardagi tolalar yumshoq, ular bog‘lami
esa bo‘sh bo‘ladi. Teri osti yog‘ to‘qimalari derma ostida joylashgan
bo‘lib,
asosan kollagen, qisman elastin tolalardan to‘qilgan. Ular
orasidan qon tomirlari o‘tadi. Bu qatlamda yog‘ qatlami joylashgan
va bu o‘z navbatida hayvon turiga, boqilganlik darajasiga va qaysi
mavsumda so‘yilganligiga bog‘liq.
