137
Xromning stearinli kompleksining spirtli eritmasi "xromolan"
nomi bilan bizga tanish. U asosan to‘qimachilik va charm sanoatida
gazlama va charmga gidrofob
xususiyatini berish uchun
qo‘llaniladi.
Xromolan bilan qirtishlangan va siqilgan charmlarni ishlov
berishda suvga ho‘llanish darajasi ancha pasayadi va emirilishga
chidamliligi oshadi.
7.1.5. Xrom oshlovchi birikmalarni tayyorlash
Xrom oshlovchilarni tayyorlash uchun dastlabki materiallar
Oshlash jarayonida xromning oshlovchi
asosli birikmalari
eritma sifatida ishlatiladi.
Kontsentrlangan xrom oshlovchi birikmalarining eritmalariga
xrom ekstraktlari deb ataladi.
Hozirgi kunda, xrom ekstraktlari tayyor kukun holatida har xil
asoslikda ishlab chiqariladi. Charm va mo‘yna korxonalariga tayyor
holatda keltiriladi.
Charm va mo‘yna korxonalarining o‘zida tayyorlangan xrom
ektraktlarining oshlash xususiyati
tayyor xrom ekstraktining
kukunidan
tayyorlangan
oshlovchi
birikmaning
oshlash
xususiyatidan yuqori. Shu sababli xrom ekstraktlari charm zavodlari
va mo‘yna korxonalarida tarkibida xromi bor materiallardan ya’ni:
– bixromat natriy va kaliydan (Na
2
Cr
2
O
7
, K
2
Cr
2
O
4
),
– monoxramat natriy va kaliydan (Na
2
CrO
4
, K
2
CrO
4
),
– xrom angidrididan (CrO
3
),
– xromning kaliyli va natriyli achchiqtoshlaridan
KCr(SO
4
)
2
14H
2
O,
Na
2
Cr
2
(SO
4
)
4
24H
2
O,
NaCr(SO
4
)
2
12H
2
O)
– va xrom chiqindilaridan tayyorlanadi.
Ko‘rib o‘tilgan birikmalarimizda xrom olti va uch valentli
ko‘rinishida bo‘lib, uning uch valentli xrom oshlovchi birikmalarini
olishda oksidlanish, qaytarilish reaksiyasi qo‘llaniladi.
Olti valentli xrom tuzlaridan xrom
ekstraktlarini olish uchun
quyidagi materiallar kerak bo‘ladi:
1. Na
2
Cr
2
O
7
bixromat.
138
2. Na
2
CrO
4
monoxromat.
3. CrO
3
xrom angidridi.
4. Qaytaruvchilar.
5. Mineral kislota.
Qaytaruvchilar sifatida qaynoq kontsentrlangan eritmalarda
xromni qaytaruvchi moddalar: anorganik birikmalardan oltingugurt
gazi, sul’fitlar, gidrosul’fitlar, nitratlar,
organik birikmalardan
glyukoza, melassa, patoka (shinni), gliserin, sul’fittsellyuloza
ekstrakti, xromli qirindi,
daraxt qipiqlari, paxta tarandilari va
hokazolar ishlatiladi.
Mineral kislota sifatida asosan sul’fat kislota ishlatiladi.
9-jadval
