3-
MAVZU: ILMIY BILISH HАQIDАGI HОZIRGI ZАMОN TАSАVVURLАRI
REJA:
1.
Nоpоzitivizm vа ilmiy bilish hаqidаgi fаоliyati tаsаvvurlаrning yuzаgа kеlishi. U Kuаyn
empirik nаzаriyasi: аmаliy nеgiz, tаlqiniy tizim vа аmаliy qоidаlаr mаjmuаsi.
2.
K.Pоppеr vа uning ilmiy bilimning o`sishi hаqidаgi g’оyasi. Ilmiy bilishning tаhlil
qilishgа tаriхiy yondаshish. Аmаliy mа’lumоtlаr ilmiy bilishning o`sishi оmili ekаnligi.
3.
Fаlsifitsirlаshtirish printsipi I.Lеkаtоs: ilmiy bilish kоnstuktiv fаоliyat sifаtidа. Dаlil vа
inkоr mаntiqning ishki birligni nаzаriyasi. Tаdqiqоt dаsturi mеtоdоlоgiyasi iliy bilish
rivоjlаnishning bоsqishi. T. Kun: fаndаgi «pаrаdigmа» vа ilmiy rеvоlyutsiya. Tаriхiylik tаmоyli
ilmiy bilishni tаhlil qilishdаgi fаоliyatli yondаshuvining muhim jihаti ekаnli
gi.
4.
Ilmiy bilish fаоliyat sifаtidа. Fаоliyatli yondаshuv. Ilmiy bilish hаqidаgi sоddа
tаsаvvurlаr. Fаоliyat ilmiy bilish pаrаdigmаsi. Dunyoning hаrаkаtdаgi tаsviri. O`zlаshtiruvshi
sub’еkt fаоliyati bilish jаrаyonini аks ettiruvshi shizmаsi ekаnligi. Ilmiy
fаоliyat tuzilishini tаdqiq
etish ilmiy bilishni tаhlil kilish yo`li sifаtidа. Ilmiy bilish rivоjining ishki mехаnizmlаri vа
fаоliyatli yondаshuv. Tаdqiqоt strаtеgiyasi, tаshkil etishning turli shаkllаri ilmiy bilish fаоliyati
sifаtidа.
5.
Bilish fаоliyatini tаshkil turlаri vа shаkllаri: tаjribа, kuzаtish, nаzаriyot vа аmаliyot
Insoniyatning ijtimoiy tarixiy taraqqiyoti davomida qadimgi odamlar tabiiy hamda ijtimoiy
ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ibtidoiy jamoa a’zolarining psixologik xususiyatlarini
aniqlash,
ulardan shaxslararo munosabatlarda oqilona foydalanish, o‘zining xattiharakati, shaxsiy faoliyati
va muomalaga kirishishida ularni hisobga olishga intilib yashab kelganlar. Ko‘p ming yillik
ijtimoiy hayot tajribalariga asoslangan ravishda odamlar shaxsning individual (lotincha tyomdiit
alohida, yakkahol odam) xususiyatlarini jon bilan bog‘lashga va uning ta’siri bilan izohlashga
harakat qilishgan. Qadimgi odamlarning tasavvurlariga qaraganda, inson tanasida jon joylashgan
bo‘lib, u shaxsga oid xu
susiyatlar, xislatlarni vujudga keltirish imkoniyatiga ega emish. Qadimgi
ajdodlarimizning «jon» to‘g‘risidagi tasavvurlari shunga bog‘liq, mutanosib tushunchasini keltirib
chiqardi va buning natijasida animizm (lotincha agpta «jon» degani) ta’limoti inso
niyat tomonidan
kashf qilinadi. Ibtidoiy xalqlarning tasavvurlarida ruh insonning tanasi bilan uzviy bog‘liq holda
hukm suradi, go‘yoki yashaydi. Shuning uchun ijtimoiy hodisalar, hatto ong, shuningdek, real
voqeliklar (o‘lim, uyqu, bexush bo‘lish, betobli
k) kabilarni sodda tarzdagi moddiylik (mavjudlik)
nuqtai nazaridan talqin qilishga o‘ringanlar. Sodda tafakkur shakllari bilan qurollangan qadimgi
odamlar atrofmuhit to‘g‘risidagi rangbarang holatlar, hodisalar mohiyatini ilmiy jihatdan dalillash
imkoniyat
iga ega bo‘lmaganligi sababli idrok qilingan narsani uning haqiqiy mohiyati tarzida aks
ettirishgan. Ularning tasavvurlarida quyidagicha talqinlar keng o‘rin egallagan:
o‘lim uyquning bir turi, lekin ruh ba’zi bir sabablarga ko‘ra tanaga qaytib kelmaydi;
tush ko‘rish uyqudagi tanani tark etib yurgan harakatdagi ruhning taassurotidir;
RUH -
insonning aynan o‘zidir;
ruhning ehtiyojlari, turmush sharoitlari tirik odamnikidan tafovutlanmaydi;
marhumlarning ruhlari muayyan mashg‘ulotlar tizimiga, ijtimoiy qonu
nqoidalarga rioya
qiluvchi hamjamiyatni yaratar emish;
tirik insonlar bilan marhumlarning ruhi birbiriga bog‘liq bo‘lib, moddiy jihatdan o‘zaro
aloqadordirlar.
Qadimgi insonlar tabiatning qudrati (kuchquvvati) oldidagi zaifligi tufayli yakka shaxs ham,
jamoa ham ruhga itoatkor tarzida tasavvur etilishi natijasida din, ibodat tushunchalari paydo
bo‘ladi.
Insoniyatning ijtimoiytarixiy taraqqiyoti davomida mehnatni rejalashtirish, ishlab chiqarish
munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari va ularning tabaqalash
uvi, odamlar tafakko‘rining
rivojlanishi tufayli jonning (ruhning) moddiylikdan tashqari xususiyati, ko‘rinishi yuzasidan
g‘oyalar vujudga keladi. Buning natijasida animistik tasavvurlar o‘rnini ruhni borliqning
naturalistik (lotincha paShga tabiat ma’nos
ini anglatuvchi) falsafiy manzarasi tarzida izohlash
namoyon bo‘la boshladi:
Ruholamining ibtidosini tashkil qiluvchi narsalar (suv, havo, olov)ning insonlar va
hayvonlarga jon bag‘ishlovchi shakli (Fales eramizdan oldingi VII —
VI asrlar, Aneksimon V asr,
Geraklit VIV asrlar);
Eramizdan oldin ijod qilgan yunon faylasuflarining ilmiy izlanishlari natijasida materiyaning
jonliligi, ya’ni gilozoizm (yunoncha Ni1e —
«modda» 2o1 «hayot» ma’nosi) to‘g‘risidagi g‘oya
yuzaga keladi;
Materiyaning jonliligi haqidagi
g‘oyani rivojlantirgan atomizm (yunoncha atotoz bo‘linmas
degani) namoyandalari (Demokrit eramizdan avvalgi V
—
IV asrlar, Epikur IV
—
III asrlar, Lukrisiy
I asr) bir qancha fikrlarni ilgari surdilar, jumladan:
a)
ruhtanaga jon bag‘ishlovchi moddiy jismlar;
b)
moddiy asos sifatidagi aql;
v)
hayotni boshqaruvchi idrok vazifasini bajaruvchi a’zo;
g)
ruh bilan aql tana a’zolari, binobarin, ularning o‘zi ham tanadir;
d)
ular sharsimon, kichik harakatchan atomlardan iboratdir. Atomistlarning fikrlari
tahlili shuni
ko‘rsatdiki, unda tana
ning (jonli narsaning) aks ettirishidan tortib to psixikaga (yuksak aql idrokgacha) jonliligi
xususiyatining materiyaga xos xususiyat ekanligining e’tirof etilishi o‘sha davr uchun buyuk ilmiy
voqelik edi.
Yuqoridagi psixolog olimlarning mulohazalari organizmning anatomikfiziologik tuzilishi,
miyaning tarkibi singari moddiy asoslarga suyangan holda real voqelikni tushuntirish
imkoniyatiga ega emas edi. Xuddi shu omildan kelib chiqqan holda insonning tafakkuri, shaxsiy
fazilatlari, uni
ng maqsad ko‘zlashi, gavdani idora etishga qobilligini dalillash to‘g‘risida fikr
yuritish murakkab ruhiy jarayon hisoblanadi.
Jumladan, Aflotun (eramizdan avvalgi 42827
—
347 yillar) jonning tarkibiy qismlari
to‘g‘risidagi tushunchani psixologiyaga olib ki
radi: a) akdidrok, b) jasorat, v) orzuistak kabilardan
iborat bo‘lib, ular bosh, ko‘krak, qorin bo‘shlig‘iga joylashgandir. Aflotun psixologiyada dualizm
(lotincha s!iaN8 ikki mustaqil ma’no bildiradi) ta’limotini ruhiy olamni, tana bilan psixikani ikkita
mustaqil narsa deb izohpaydi.
Aflotunning shogirdi Arastu (eramizdan oldingi 384
—322 yillar) o‘ziningta’limotida
psixologiyani tabiiy
—
ilmiy asosga qurib, uni biologiya vatibbiyot bilan bog‘lab tushuntirishga
erishgan. Arastuning «Jon» to‘g‘risidagi kitobi
ma’lum bir davr uchun taraqqiyparvar manba
vazifasini bajaradi. Unda odamlarning va hayvonlarning kundalik hayotiy lahzalarini kuzatish
orqali
yaqqol
voqelikni
tasvirlash,
tahlil
qilish
jarayonlari
mujassamlashgandir.
Arastuningta’kidlashicha, jon qismlarga bo‘linmaydi, lekin u faoliyatningoziqlanish, his etish,
harakatga keltirish, aql, idrok kabi turlarga oid qobiliyatlarda ro‘yobga chiqadi. Uning
mulohazasicha, sezgi bilishningdastlabki qobiliyati, u tasavvur shaklida iz qoldirishi mumkin.
Qadimgi dunyo
ning keyingi rivojlanishi pallalarida psixologik g‘oyalar mukamallashib,
unga oid tayanch tushunchalar vujudga kela boshladi, hatto ruh hozirgi zamon psixikasi kabi
qo‘llanish ko‘lami kengaydi.
Psixika kategoriyasining negizida idrok va tafakkurdan tashqari ong tushunchasi yuzaga
keldi, buning natijasida ixtiyoriy harakatlar va ularni nazorat qilish imkoniyati tug‘ildi. Masalan,
rumolik shifokor Galen (eramizdan oldingi II
asr) fiziologiya va tibbiyot yutuqlarini
umumlashtirib, psixikaning fiziologik asosla
ri to‘g‘risidagi tasavvurlarni yanada boyitdi. Uning
ilgari so‘rgan g‘oyalari «ong» tushunchasi talqiniga muayyan darajada yaqinlashadi.
XVII asr biologiya va psixologiya fanlari taraqqiyoti uchun muhim davr bo‘lib hisoblanadi.
Jumladan, fransuz olimi Dekart (1596
—
1650) tomonidan xulqatvorning reflektor
(g‘ayriixtiyoriy) tabiatga ega ekanligini kashf etilishi, yurakdagi mushaklarning ishlashi (faoliyati)
qon aylanishning ichki mexanizmi bilan boshqarilayotganligi tushuntirilishi muhim ahamiyat kasb
etadi.
Ayniqsa, refleks (lotincha gePexiz aks ettirish) organizmning tashqi ta’sirga qonuniy
ravishdagi javob reaksiyasi sifatida talqin qilinish, asabmushak faoliyatini ob’ektiv tarzda bilish
vositasiga aylandi, sezgi, assotsiatsiya, ehtiros yuzaga kelishini izohlashga imkon yaratildi.
Psixologiya fanining ilmiy asosga qurilishida ingliz olimi Gobbs (1588
—
1679) ruhni
mutlaqo rad etib, mexaniq harakatni yagona voqelik deb tan olib, uning qonuniyatlari
psixologiyaningham qonuniyatlari ekanligini ta’kidladi. Uning
negizida epifenomenalizm
(yunoncha yer1 o‘ta, rpa1potepop gayritabiiy hodisa) vujudga keldi, ya’ni psixologiya tanadagi
jarayonlarning soyasi singari ro‘y beradigan ruhiy hodisalar to‘g‘risidagi ta’limotga aylandi.
Niderlandiyalik olim Spinoza (1632
—
1677)
ongni katta ko‘lamga ega materiyadan sira
qolishmaydigan voqelik, ya’ni yaqqol narsa deb tushuntirdi. U determinizm (lotincha seteggtpaga
belgilayman) prinsipining, ya’ni tabiat, jamiyat hodisalarining, shu jumladan, psixik hodisalarning
ob’ektiv sabablari
bilan belgilanishi haqidagi ta’limot targ‘ibotchisi edi.
Nemis mutafakkiri Leybnis (16461716), ingliz faylasufi Jon Lokk (16321704), ingliz
tadqiqotchisi Gartli (17051757), fransuz Didro (17131784) kabilar g‘oyalar assotsiatsiyasi
(bog‘lanishi) qonuni, idrok va tafakkurning paydo bo‘lishi, qobiliyatlar psixologiyasi haqida
muhim ta’limotlarini yaratish bilan fanning rivojlanishiga muhim hissa qo‘shdilar.
XVIII
asrga kelib nerv sistemasini tadqiq qilishda ulkan yutuqlarga erishildi (Galler,
Proxazka), bunin
g natijasida psixika miyaning funksiyasi ekanligi haqidagi ta’limot vujudga keldi.
Ingliz tadqiqotchisi Charlz Bell va fransuz Fransua Majandi tomonidan yozuvchi va harakat
nervlari o‘rtasidagi tafovut ochib berildi, uning negizida reflektor yoyi degan yan
gi tushuncha
psixologiya fanida paydo bo‘ldi. Bo‘larning natijasida ixtiyoriy (ongli) va ixtiyorsiz (ongsiz)
reflektor turlari kashf qilindi. Yuqoridagi ilmiy kashfiyotlar ta’sirida rus olimi I.M. Sechenovning
(1829
—1905) reflektor nazariyasi ro‘yobga chiq
di va ushbu nazariya psixologiya fanining
fiziologik asoslari, mexanizmlari, bosh miya reflekslarining o‘ziga xos xususiyatlari tabiatini
ochib berish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
Psixologiya fanining eksperimental, psixoanalitik, bixevioristik, empirik, epifenomenalistik,
geshtalt, assotsiativ, vyursburg, psixogenetik, reduksionizm, solipsizm, gumanistik, biogenetik,
sotsiogenetik kabi yo‘nalishlari tomonidan to‘plangan ma’lumotlar hozirgi zamon psixologiyasini
vujudga keltirdi. Xuddi shu yo‘nalishlarning rang
barang metodikalari, metodlari umumiy
psihologiya fanining predmetini va uning tadqiqoti prinsiplarini aniqlab berdi.
Psixikaning reflektor tabiati, xususiyati to‘g‘risida mulohaza yuritilganda rus olimi I.
M.Sechenov va uning shogirdlari tomonidanto‘plang
an materiallar tasavvur etiladi.
I.M.Sechenovning«Bosh miya reflekslari» nomli asarida qat’iy ravishda fikr bildirishicha, «ong
va ongsiz hayotning barcha harakatlari ro‘y berish usuliga ko‘ra reflekslardan iboratdir». Psixik
hodisa sifatida ongning harakati tanasiz ruhning xususiyatiga emas, balki tadqiqotchining
mulohazasiga qaraganda, ro‘y berish, vujudga kelish usuliga, tuzilishiga binoan refleksga o‘xshash
xislatga ega bo‘lgan jarayondir. Shundan kelib chiqqan holda fikr yanada rivojlantirilsa, psixik
(ruhiy) hodisa insonning shaxsiy goyalarini, hissiy kechinmalarini, sezgi va idrok jarayonlarini
o‘zi kuzatish jarayonida aks etuvchi voqelikdangina iborat emas. Balki u refleks singari tashqi
qo‘zg‘atuvchilarningta’sirini va unga javoban bildiriladigan harakat reaksiyasini ham o‘zida
mujassamlashtiradi. Ma’lumki, I.M. Sechenovgacha bo‘lgan psixologik, fiziologik nazariyalarda
insonning ongida obrazlar, tasavvurlar, mulohazalar, g‘oyalar tarzida in’ikos (aks) ettiriluvchi
hodisalarni psixologiya fanining predmeti sifatidatan olinar edi. Lekin bu psixologik voqelik
Sechenov tomonidan organizmning muhit bilan o‘zaro ta’sir harakatining alohida shaklidan iborat
ekanligi, psixologik yaxlit jarayonning ayrim holatlari, uning lahzalari tariqasi gushuntirildi.
Psixologiyada tan olib kelinayotgan psixik jarayonlar ongning ichida tugiladi va uning ichida
yakunlanadi, degan g‘oya I. M. Sechenov tomonidan inkor qilinadi, asossiz da’vo ekanligi
ta’kidlanadi.
I.M. Sechenovning fikricha, psixik hodisa busbutun (yaxlit) reflektor harakat tufayli yuzaga
keluvchi va uning mahsuli bo‘lishi bilan birga ham vujudga kelmagan, lekin ta’sir o‘tkazish
ehtimoli mavjud kutilmadan boxabar qiluvchi omil funksiyasini ham bajaradi, ya’ni ilgarilab
ketuvchi bashorat vazifasini ijro etadi. Bunday dadil ilmiy mushohadalar psixik jarayonlar
umuman qanday rol o‘ynashi mumkinligi, ularning o‘rni to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish uchun
moddiy negizni vujudga keltiradi. Psixik jarayonlar organizmda signal va boshqaruv (regulyativ)
funksiyasini ijr
o etib, o‘zgaruvchan shartsharoitlarga harakatni moslashtiradi, shuningdek, mazkur
daqiqada yuqori samaraga erishishni ta’minlaydi. Psixik jarayon miyaning bo‘lmalari (tarkibiy
qismlari) funksiyasi tariqasida tashqi olam (borliq) to‘g‘risidagi axborotning
qabul qilinishi,
saqlanishi, qayta ishlanishini o‘zida mujassamlashtiruvchi javob faoliyatining idora qiluvchisi
hisoblanadi. Shuning uchun odamlarning bilimlari borliqto‘g‘risidagi tasavvurlari, shaxsning
shaxsiy tajribalarining yig‘indisi (majmuasi) refl
ektor harakat tarkibiga kiradi. Shunday qilib,
psixikhodisalardeganda miyaningtashqi (qurshab to‘rgan olam) va ichki (fiziologik tizimdagi
organizmning holati) ta’sirlarga javobini tushunmoq kerak. Boshqacha so‘z bilan aytganda, psixik
hodisalar: birinchid
an, bu faoliyatning favquloddata’sir etayotgan (sezgirlar, idrok), ikkinchidan,
o‘tmish tajribada (xotira) aks etgan qo‘zg‘atuvchiga javob tarzida ro‘yobga chiqadigan, mazkur
ta’sirni umumlashtiradigan, uchinchidan, pirovard natijalarni (tafakkur. xayol) o
ldindan
payqashga yordam beradigan, to‘rtinchidan, monoton ta’sirotlar oqibatida faoliyatni (histuyg‘u,
iroda) kuchaytiradigan yoki susaytiradigan, beshinchidan, umuman faollashtirib yuboradigan,
o‘zgacha ta’sirotlar natijasida uni tormozlaydigan, oltinchi
dan, shaxs xulqatvoridagi
(temperament, xarakter va hokazolar) tafovutlarni aniqlaydigan doimiy regulyatorlari (idora
qiluvchilari)dir.
Organizmda dastlabki aks ettirishning vujudga kelishi tirik tananing ichki va tashqi
stimullarining javob reaksiyasiga t
anlab munosabatda bo‘lish manbaidan kelib chiquvchi
seskanuvchanlikdan boshlanadi. Bu psixikani aks ettirishning sodda ko‘rinishi bo‘lib, u organiq
dunyoni rivojlanish jarayonida sezuvchanlik qobiliyatiga ega bo‘lgani tufayli sezgi vazifasini
bajaruvchi bi
rlamchi psixologik obrazlar paydo bo‘la boshlaydi, ular organizm harakati ehtiyojini,
fazoviy chamalash (mo‘ljallash) maqsadini amalga oshirish uchun xizmat qiladi.
Huddi ana shu davrdan boshlab muhitga, ekologiyaga to‘g‘ri mosla shish va harakatni idora
qilish funksiyalari yuzaga keladi. Aks ettirishning sodda shakllari murakkabroq shakllarining
rivojlanish i uchun zarur shartsharoitlar sifatida xizmat qiladi. Organiq dunyoning keyingi
evolyusion taraqqiyot davrida voqelikning ham sensor, ham aqliy obrazlarini qamrab oluvchi
sodda sababiy aloqalar va vaqtni idrok qilish yuzaga keladi, buning natijasida xattiharakatni to‘g‘ri
ifodalash imkoni va faollik xususiyati tug‘iladi.
Bevosita harakat qiluvchi qo‘zg‘atuvchi organizmningto‘g‘ridanto‘g‘ri reaksiyasiga j
avobi
oldindan, ilgarilab aks ettirishni keltirib chiqaradi. Inson faoliyatining ijtimoiy shartlanganligi
tufayli in’ikos faolligi oshibgina qolmay, balki u sifat jihatidan mutlaqo boshqa xususiyat kasb eta
boshlaydi. Aks ettirishning tanlovchanlik va maqs
adga yo‘nalganlik xususiyatlari hamkorlik
faoliyati jarayonida mehnat quroli orqali tabiatni o‘zgartirish ehtiyoji darajasi ko‘rsatkichi
aniqlanadi. Mazkur jarayonlarda psixik aks ettirish nafaqat hissiy obrazlarni, balki mantiqiy
tafakkur, madaniyat mahsu
lini o‘zida ifodalovchi ijodiy fantaziya, o‘z navbatida til tarkibiga
kiruvchi belgilar, alomatlar tizimining mohiyatiga qorishib, yaratuvchi sifatida aks ettirishning
gubdan, radikal o‘zgarishga olib keladi. Bunday toifadagi in’ikosningoqibatida ideal obr
azning
paydo bo‘lishiga puxta zamin hozirlaydi, imkoniyatlarning ro‘yobga chiqishi uchun barcha
shartsharoitlar yaratadi. Aks ettirishning to‘g‘riligi, adekvatligi o‘zini kelib chiqish manbaga
ko‘ra, mazkur manbaning moddiy tavsifi bilan miyada nerv impulslarini qayta ishlash o‘rtasidagi
qiyosiy jarayonni mujassamlashtiradi va sub’ektning psixologik jihatidan namoyon bo‘lishi,
rivojlanishi, o‘zgarishi, takomillashishi kabi holatlarni ham bevosita, ham bilvosita usullar
yordami bilan turlicha shaklda, tarzda
, ko‘rinishda ifodalaydi.
Psixologiya fanida aks ettirishning quyidagi ko‘rinishlari tan olinadi: fizik, fiziologik, psixik,
ong, o‘zini o‘zi anglash.
Standartlashtirish (standart inglizcha so’zdan olingan “me`yorda” degan ma`noni
bildiradi)
–
test baholarini va muolajalarini yagona normativlarga keltirishdir. Metodika
standartlashtirilganda turli sinaluvchilarda olingan natijalarni solishtirish imkoniyati vujudga
keladi. Psixologik diagnostikada ikki xil standartlashtirish farqlanadi.
Birinchi hol
da standartlashtirish deganda qo’llanmani, tadqiqot varaqalarini
unifikatsiyalash(bir xil qilish)o’tkazish jarayonini, natijalarni qayd qilish usullarini, tadqiqot
o’tkazish sharoitlarini, sinaluvchilar sonini aniq belgilash nazarda tutiladi. Tadqiqot o’
tkazishda
ketmaketlikka rioya qilish tadqiqot natijalarini baholash uchun test normalarini aniqlash va
testning ishonchliligini ta`minlashda asosiy sharoit hisoblanadi.
Ikkinchi holda standartlashtirish deganda normal (yoki sun`iy normallashtirilgan) baholash
shkalalarini sinaluvchilar to’plamida nisbiy taqsimlanish joyiga emas, balki o’rganilayotgan
ko’rsatkichning miqdoriy empirik natijalariga asoslanilgan yangi shkalalarga o’zgartirish nazarda
tutiladi. Psixometrikada dastlabki baholarni o’zgartirishda o’rta kvadrat tarqoqlik yordamida
normallashtirish yoki markazlashtirish keng tarqalgan.
Standartlashtirish bir qancha mezonlar asosida me`yorga keltirilgan metodikalarga
nisbatan qo’llanilar ekan, bu jarayondagi mezonlarni aniqlashtirish muhimdir.
Ular quyidagilar:
1.
Matematik statistik qayta ishlanganlik.
2.
Tanlanma to’plamdagi sinaluvchilarning ko’rsatkichlari.
3.
Ijtimoiy psixologik me`yorlar.
Ekspert bahosi (klinik) metodi o’z sohasini mukammal biladigan ekspertlarning fikriga
asoslangan bo’lib, bunda
ishonchli bahoga asoslangan ekspertlarning xulosalari umumlashtiriladi.
Ushbu metodika ko’pincha shaxs psixodiagnostikasida qo’llanilib, bunday metodikalarning asosiy
kamchiligi ekspertlarning sub`ektiv munosabatlari baholash jarayoniga o’z ta`sirini o’t
kazishi
mumkin.
|
