5
Shuningdek, Islom Karimov qishloq va suv ho`jaligi, Moliya va Iqtisodiyot
vazirliklari, boshqa manfaatdor vazirliklar, idora va ho`jalik birlashmalari hamda
korxonalar bilan birgalikda qishloq ho`jaligini modernizatsiya qilish, maxsulot
ishlab chiqarish, uni qayta ishlash, yer unumdorligini oshirish bo`yicha
maxsus
dastur asosida tegishli ishlar olib borilmoqda .
G‟o‟za dunyoning 80 dan ortiq mamlakatlarida 30 mln.dan ortiq gektar
maydonlarga ekilb, u AQSH, Hindiston, Braziliya, Pokiston, Misr shu jumladan
O‟zbekiston kabi davlatlarining iqtisodiyotida yetakchi o‟rin egallaydi. Bu
qimmatbaho ekinni 200 ming yildan ko‟proq davr mobaynida yetishtirilib
kelinayotganligi
oqibatida, unda dunyoning turli mamlakaltarida 1320 turdan
ortiqroq zararkunandalarning moslashishiga olib kelgan, garchand ulardan bir
necha turlarigina u yoki bu zonalarda asosiy zararkunanda hisoblanadi. Umuman
bo‟g‟imoyoqlilar tomonidan g‟o‟zaga yetkaziladigan zarar turli mintaqa va
mamlakatlarda turlicha bo‟lib, o‟rtacha 19%ni tashkil etadi.
MDH mamlakatlarida g‟o‟za bilan 220 turdagi bo‟g‟imoyoqlilar oziqlanib
shulardan 200 turdan ko‟prog‟i hashorotlardir. O‟zbekiston hududida esa 214
turdagi bo‟g‟imoyoqlilar, jumladan 203 hasharot uchraydi.
O‟zbekisotnda g‟o‟zaning asosiy, keng tarqalgan zararkunandalariga:
o‟rgimchakkana, beda, g‟o‟za shiralari, qandalalar (dala, shuvoq, beda
qandalalari), tunlamlar (kuzgi, g‟o‟za, kichik yer va …)
hisoblanib, umuman
olganda 10-15 turdagilari jiddiy zarar yetkazadi. 50 turdagilari esa ahyon-ahyonda
zarar keltiruvchi potensial zararkunandalardir. Ba‟zan bu potensial turlar ham
ma‟lum bir ekologik muhitda g‟o‟zaning zararkunandalariga aylanishi mumkin.
Paxta yumshoq tola bo`lib, g`o`za (Gossypium) o`simligi urug`lari atrofida o`sadi.
Paxta deyarli butunlay sellulozadan iborat.Paxta asosan tropik va suptropik iqlimda
yetishtiriladi. Yovvoyi paxta navlari xilma-xilligi ayniqsa Meksika,Avstraliya va
Afrikada yuqori.
Paxta tolasidan ip eshiladi, gazlama tayyorlanadi. Paxtadan tayyorlangan
matolar qadimdan ma‟lum: Meksika va Pokistonda eramizdan avvalgi 5000-
yillarga oid paxta gazlamalar topilgan.
6
Bugunda dunyo bo`ylab yiliga 25 million tonnagacha paxta yetishtiriladi,
paxta uchun sug`oriladigan yerlarning 2,5%i ajratilgan.
Xitoy paxta yetishtirish
bo`yicha birinchi o`rinda turadi.
O‟zbekiston MDH davlatlari ichida paxta yetishtiradigan asosiy yetakchi
davlatdir. 1979-1982 yillarda yiliga 6 mln tonadan ortiq paxta tayyorlangan hozirgi
kunga kelib respublikamizda paxta yetishtirish yildan yilga ko‟payib bormoqda.
G‟oza va boshqa qishloq ho‟jalik ekinlaridan rejadagi hosilni olishda yuksak
agrotexnika va boshqa choralar qo‟llash bilan birga ularni zararkunanda, kasallik
va begona o‟tlardan himoya qilish zaruriy va o‟ta muhim omillardan biri bo‟lib,
himoya tadbiriy choralarini o‟tkazmaslik 30% gacha hosilni yo‟qotishga olib
keladi. Bunga yo‟l qo‟ymaslik uchun ilmiy-texnikaviy izlanishlar natijalarini ishlab
chiqarishga muntazam ravishda joriy qilib borish zarur.
Respublikamiz agrar sohasi olimlari tomonidan ishlab chiqilgan va qishloq
xo‟jalikda foydalanish uchun qabul qilingan tavsiyalarning mavjudligiga
qaramasdan, ularga to‟la amal qilmaslik oqibatida, qishloq xo‟jaligida
zararkunanda va kasalliklardan ko‟radigan zarar hamon kuzatilmoqda.
G‟o‟zaning asosiy zararkunandalaridan biri g‟o‟za tunlami hisoblanadi.
G‟o‟za tunlami rivojlanish davri mobaynida dastlab o‟simlikning chin barglarida,
qurtlarning kattalashib borgani sari o‟rta va quyi shoxlariga
tushishi miqdoriy
zichligini ortishi bilan gullarga ham shikast yetkazadi.
G‟o‟za tunlami tangacha qanotlilar yoki kapalaklar turkimiga mansub bo‟lib,
ko‟pxo‟r xasharotlar sirasiga kiradi va keng tarqalgan. G‟o‟zaga uning lichinkasi-
ko‟sak qurti jiddiy zarar yetkazadi.
To‟la voyaga yetgan qurt ko‟sakni teshib, yumshoq chigit bialn oziqlanadi,
natijada shikaslangan gul va tugunchalar to‟kiladi, ko‟saklar chiriydi. Bitta g‟o‟za
tunlami 20 ta hosil elementini, 2-3 ta ko‟sakni zararlaydi.
Hozirgi kunda g‟o‟za zararkunandalariga qarshi biologik kurash choralarini,
qo‟llanishiga katta e‟tibor berilmoqda. Respublikamizda foydali hasharot-
kushandalarning turlarini ko‟paytirish uchun ko‟plab biolabaratoriyalar samarali
ishlab turibdi.
7
G‟o‟za zararkunandalari faqat paxta hosiliga emas, balki sabzavot va
dukkakli don ekinlariga ham katta zarar yetkazadi. Mazkur-ishda g‟o‟za
navlarining zararkunandalarga chidamlilik xususiyatlari va unga qarshi kurashning
hududimiz miqyosida ilmiy moslangan holda yoritishga harakat qildik.
