10
Investitsion bosqichdan oldingi ishlarning ketma-ketligi va o‘zaro aloqasi
investitsion jarayonning goh bir, goh boshqa ishtirokchisi tomonidan navbatma –
navbat xal qilinadigan masalalarning berk doirasi (1.1-rasm) ko‘rinishida taqdim
etilishi mumkin.
Bunday masalalar qatoriga quyidagilar kiradi:
tender hujjatlarini tayyorlash va qurilishga pudrat savdolarini e’lon qilish;
tender taklifini tayyorlash va taqdim etish;
tanlov takliflarini baholash, g‘olibni tanlash, pudratchi bilan bitim tuzish
to‘g‘risida muzokaralar o‘tkazish;
qurilishga tayyorlanish, buyurtmalarni joylashtirish;
loyiha-smeta hujjatlarini tuzish, texnologik hisob-kitoblar;
smeta va hisob-kitoblarni tekshirish, e’tirozlar va kelishmovchiliklarni
ko‘rsatish.
Ob’ektni barpo qilish bosqichida qurilish ishtirokchilari soni ortadi. 1.2-rasmda
taqdim etilgan sxemada buyurtmachining va investitsion – qurilish jarayonining
asosiy ishtirokchilarini birgalikdagi harakatlarining mumkin bo‘ladigan variantlari
yaqqol ko‘rinib turibdi.
A sxema uncha katta bo‘lmagan ob’ektlarni
qurish uchun, shu jumladan
qurilishning xo‘jalik usuli uchun xosdir, bunda barcha investitsion xavflarni
buyurtmachi o‘z zimmasiga oladi.
B va V sxema, odatda, tipovoy (namunaviy) ob’ektlarni (masalan, turar-joy,
sanoat binolari va boshq.) barpo etishda qo‘llaniladi, bunda ham
barcha investitsion
qarorlarni buyurtmachi asoslaydi.
G sxema yirik loyihalar uchun foydalaniladi, bunda buyurtmachi kapital
qurilishini boshqarish boshqarmasiga ega va qurilish ishtirokchilarining o‘zaro
munosabatlarining bitim (shartnoma) tuzish shakli qo‘llaniladi, unga muvofiq
investitsion havflar ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlanadi.
D sxema yirik miqyosdagi investitsion loyihaga mos keladi, bunda loyihani
boshqarishni bosh pudratchi-quruvchi amalga oshiradi va u
buyurtmachi bilan birga
bir tomondan, bosh loyihachi va bosh pudratchi bilan ikkinchi tomondan birgalikda
loyihani amalga oshirishdagi havflarni o‘z zimmasiga oladi.
E sxema - mamlakatimiz qurilish bozorida faqat keyingi yillarda yirik
investitsion loyihalarni amalga oshirishni boshqarishning qurollaridan biri sifatida
foydalana boshlanib, ob’ektlarni barpo qilishni davomiyligini tubdan pasaytirishga va
investitsion-qurilish jarayonining samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Umumqurilish ishlari odatda pudrat yoki xo‘jalik usullarida bajariladi.
Pudrat usulida ishlarni qurilish va montaj tashkilotlari shartnoma asosida
bajarishadi. Bunday usul qurilish va montaj tashkilotlarida
doimiy ishchi kadrlari
bo‘lishiga, ularning malakalari oshirilishiga, qurilish ishlab chiqarishni
takomillashtirishga, qurilish mashinalari va kranlari bilan, ilg‘or elektrlashtirilgan
asboblar bilan jihozlanishini ta’minlaydi.
Tarkibida qurilish-remont bo‘limiga ega yirik ko‘p qirrali firma yoki tashkilot,
ob’ektni barpo etish, ishlarni bajarish uchun qo‘shimcha ishchilarni yollashga, zarur
qurilish mexanizmlari va jihozlarini ijaraga olishga,
ishlab chiqarish bazasini
12
Qurilish jarayonlari va ishlar. Qurilish texnologiyasini asosini qurilish (ishchi)
jarayoni tashkil etadi.
Jarayonning mohiyatini faoliyat (ta’sir) tashkil etadi. Jarayon – faoliyat
(ta’sir)lar yig‘indisidir. Faoliyat (ta’sir) xarakatdan ajralmasdir, u o‘z navbatida, vaqt
bilan uzluksiz bog‘liqdir.
Ta’sirlarning har biri dastlabki mehnat buyumlarini (materiallar, yarim tayyor
mahsulotlar, buyumlar va h.k.) qayta ishlashga, ularning miqdoriy va sifat tavsiflarini
o‘zgartirishga yo‘naltirilgan.Ta’sir ijrochi tomonidan maqsadga yo‘naltirilgan holda
asboblardan, moslamalardan, mexanizmlardan, mashinalardan (texnik vositalardan)
foydalanib amalga oshiriladi.
U kerakli bilim, malaka, axborot bilan ta’minlangan
bo‘lishi kerak.
Bitta yoki bir nechta ketma-ket ta’sirlar operatsiyani – jarayonning texnologik
jihatdan ajralmas elementini tashkil qiladi. Operatsiyaning natijasi dastlabki mehnat
predmetining xossalaridan yoki tavsiflaridan kamida bittasini yoki ularning o‘zaro
joylashishini o‘zgartirish hisoblanadi.
Binoning loyihaviy konstruktiyasining konstruktiv elementini yaratishga yoki
shakllantirishga olib keluvchi bir nechta operatsiya oddiy jarayonni tashkil etadi
(masalan, kotlovanni yaratishda gruntni qazish). Oddiy jarayon ishchilar va texnik
vositalarning ma’lum bir aniq tarkibi bilan bajariladi.
Bajarilish natijasida loyiha konstruktiyasining bir qismi yaratiladigan oddiy
jarayonlar yig‘indisi kompleks texnologik jarayonni ifoda etadi.
Ob’ektni barpo qilishda murakkab jarayonni
tashkil etuvchi bir necha
kompleks jarayonlar yig‘indisi bajarilishi mumkin bo‘lib, uning natijasida bino yoki
inshoot barpo etiladi.
Bir qator ob’ektlarning bitta qurilish tashkiloti kuchi bilan qurilishi ob’ekt
tizimlarini muvofiqlashtirishni va o‘zaro bog‘lanishini talab etadi. Bu holda qurilish
oqimi shakllanadi, uning asosida ob’ektlararo jarayonni tashkil etuvchi bir qancha
ob’ekt oqimlari yig‘indisi yotadi.
Qurilish jarayonlarining ko‘rib chiqilgan va ifodalangan tavsifi ularning
vertikal qurilishini ifodalaydi va 1.1-jadvalda keltirilgan.
Qurilish jarayolarini murakkablik darajasiga ko‘ra bo‘linishidan tashqari ularni
quyidagi belgilari bo‘yicha ham guruhlash mumkin:
mexanizatsiyalash darajasi bo‘yicha:
mexanizatsiyalashgan jarayon mexanizmlar yordamida bajariladi (ekskavator
bilan kotlovan qazish, yig‘ma konstruktiyalarni kran bilan montaj qilish);
dastaki jarayon mexanizatsiyalashgan asbob (vibrator, kraskopult) yoki
mexanizatsiyalashmagan asbob (belkurak, bolta, arra) yordamida amalga oshiriladi;
yarim mexanizatsiyalashtirilgan jarayon shu bilan tavsiflanadiki, uni bajarishda
mashinalar bilan birga qo‘l mehnatidan ham foydalaniladi;
vazifasiga ko‘ra:
asosiy jayonlar, bajarilishi natijasida bino va inshootlarning
elementlari va
qismlari yaratiladi. Bu jarayonlar qurilish ishlab chiqarish mahsulotini olishni
ta’minlaydi va qurilish jarayonlarining moddiy elementlariga ishlov berish, shaklini
o‘zgartirish va yangi sifatlar berishdan iborat bo‘ladi;
