63
2.4-jadval
Yassi jismning muvozanati shartlari
1
Ix
ti
y
o
ry
k
u
ch
lar
2
K
es
is
h
cch
i
k
u
ch
lar
3
Paral
le
l k
u
ch
la
r
(O
x
,
O
y
)
4
Ju
ft
k
u
ch
lar
Fazoviy jismlarning muvozanatiga oid misollarning
texnikada uchrashi quyidagi
tasvirlarda keltirilgan (2.34-shakl)[2].
64
a)
b)
d)
е)
f)
2.34-shakl.
Fazoviy jism muvozanatiga oid masalalar bilan nazariy bilimlarni
mustahkamlaymiz:
1-masala:
O‘lchamlari
a
=2m, og‘irligi G=30N bo‘lgan bir jinsli OABC plita
polat arqon BD vositasida va O-fazoviy sharnir va A-podshipnik yordamida
gorizontal mahkamlangan (2.35-shakl). Sharnir
reaksiya kuchlarini va BD
arqonning taranglik kuchini aniqlang. Bunda
=60
0
.
a) b)
2.35-shakl.
65
Yechish:
Ogʻirlik kuchi- , trosning taranglik kuchi-
va reaksiya
kuchlarini -
,
,
,
,
yoʻnaltirib, fazoviy kuchlarning (2.38)
muvozanat
tenglamalarini tuzamiz:
Noma’lumlarni aniqlaymiz:
(6) dan
(5) tenglikdan
dan
(4) dan
(2) dan
(3) dan
2-masala:
Ogʻirligi G=100
N,
radiusi r=0,3 m li shkiv o‘lchamlari
a
=0,3 m
bo‘lgan vertikal o‘qqa o‘rnatilgan bo‘lib, F=2Q=120N kuchlar va momenti M=18
N
m juft kuch ta’sirida muvozanatda bo‘ladi (2.36-shakl,a). A podshipnikning va
O fazoviy sharnirning reaksiya kuchlarini toping. Bunda
F
Q
Oy.
a)
b)
2.36-shakl .
y
O
z
x
A
66
Yechish:
A podshipnik va O fazoviy sharnirda hosil boʻladigan tayanch
reaksiya
kuchlarini-
,
,
,
,
koʻrsatib, (2.28) muvozanat shartlarini
tuzamiz:
Noma’lumlarni aniqlaymiz:
(5) va (1) tenglikdan
(3) dan
(4) dan
(2) dan
120+60-90=90 N.
2.2.3. Bir jinsli jismlarning ogʻirlik markazi.
Bir xil material ( temir, yogʻoch, alyumin va h.k.)dan tayyorlangan jismlar
bir jinsli jismlar
deb ataladi. Klassik mexanikaning ta’sir-aks ta’sir
qonuniga
asosan, jismlarning oʻzaro tortishish kuchlari (1.14) formula bilan, jismlarning
ogʻirlik kuchi esa (1.17) tenglik yordamida aniqlanadi. Bino-inshoot va mashina-
mexanizmlar qurishda ogʻirlik markazi muhim ahamiyatga ega.
Masalan baland
inshootlar, koʻpriklar va zamonaviy arxitektura binolari qurilishida ogʻirlik
markazining Yerga yaqinroq, simmetriya oʻqida boʻlishi talab etiladi. Mashina-
67
mexanizmlarda esa, harakat tezliklarining juda yuqori boʻlishi
munosabati bilan,
ogʻirlik markazi, inersiya kuchlari va balansirlash masalalarini toʻgʻri hal etish
texnik nosozliklar va avariyalarning oldini oladi. Fazoning har bir nuqtasiga
qo‘yilgan moddiy zarrachalarning turgan o‘rinlariga (koordinatasiga) bog‘liq
ravishda tegishli kuch ta’sir etuvchi ma’lum bir
qismiga
kuch maydoni
deb ataladi.
Masalan, Yerning tortish kuchidan iborat kuch maydoni shunga misol bo‘la oladi.
Yer sirtiga yaqin boʻlgan qattiq jismning har qaysi boʻlagiga Yer markaziga
qarab yoʻnalgan ogʻirlik kuchi ta’sir etadi. Tekshirilayotgan jism oʻlchamlari Yer
oʻlchamlariga nisbatan juda kichik boʻlgani uchun ta’sir etuvchi ogʻirlik kuchlarini
parallel deb qarash mumkin. Demak,
