85
5.1. Diskret tasvir haqida tushuncha va ularni kompyuterda tasvirlanishi.
Tasvir diskret elementlarga bo`linadi va ularning har biri o`zining aniq
joylashuv o`rniga ega bo`ladi. Buning uchun esa mos keladigan koordinatalar
sistemasi talab etiladi. Koordinata (lot. co – «birgalikda»; ordinates –«tartiblangan»)
sonlar to`plami bo`lib, tekislikda, sirtda yoki fazodagi nuqtaning o`rnini aniqlaydi.
To`g`ri burchakli koordinata nuqtalari o`zaro perpendikular bo`lgan ikkita to`g`ri
chiziq bo`lib, ular o`q deb ataladi. Gorizontal o`q, odatda, X harfi bilan belgilanadi
va abssissa o`qi deb ataladi. Vertikal o`q, odatda, Y harfi bilan belgilanadi va
ordinata o`qi deb ataladi. Ixtiyoriy tasvir (fotosurat yoki rasm)ni
Dekart
koordinatalar sistemasiga joylashtiramiz, ya’ni tasvirning pastki chegarasidan X
o`qini, Y o`qini esa o`ng tomonidan joylashtiramiz.
Tasvirning elementlarga
bo`linishi – bu to`g`ri burchakli sohani turli uzunlik va balandlikka ega bo`lgan
diskert elementlarga ajratishdir. Tasvir uchun eng yaxshi yondashuv kvadrat
elementli bo`linish bo`lib, bunda uning o`rnini (Dekart koordinatalar sistemasida bir
qiymatni)aniqlash mumkin. Buning natijasida biz rasm sirtini koordinata to`ri bilan
qoplaymiz. Bu axborotlar qanday qilib raqamli ma’lumotga aylantiriladi va
kompyuter xotirasiga o`tkaziladi? Xuddi shu yerda kompyuter grafikasi boshlanadi
va axborotni ifodalashda kompyuter vositasidan foydalanamiz.
Tasvirda taxminiy elementlar ro`yxati bo`lmaydi,
biroq fazoviy majburiy
oydinlashtirishni bajarish zarur. Tasvirni oydinlashtirishning o`ziga xosligi uning
ikki o`lchamli bo`lishida, bu esa ma’lumotlarni saqlash uchun ikki o`lchamli
matritsadan foydalanish imkonini beradi. Aynan shuning uchun gorizontalva
vertikal bo`yicha o`lchami xuddi shunday bo`lgan virtual matritsa hosil qilinadi va
oldindan qabul qilingan kvant jadvaliga mos bo`lgan
axborot bitlari bilan
to`ldiriladi. Shu bilan grafik tasvirni kodlashtirish jarayoni tugatiladi. Natijada
virtual raqamli tasvir tashkil topadi, uni ko`rish
va boshqarish uchun maxsus
namoyishetish
(vizualizatsiya)
bosqichi
talab
etiladi.
Namoyish
etish
(vizualizatsiya)ning zaruriy sharti kvant va tasvirni kodlashtirish jadvalidan
foydalanish kerakligida. Matritsa – to`g`ri burchakli sonlar yoki matematik ifodalar
86
jadvali bo`lib, ixtiyoriy sondagi qator va ustunlardan tashkil topgan.
Kompyuter
texnologiyasida har qanday informatsiyani saqlash qurilmasi matritsa ko`rinishiga
asoslanadi va uning har bir yacheykasi adresni aniqlashga xizmat qiladi. Haqiqatan,
kompyuterli tasvirda oydinlashtirishning qo`llanilishi bo`sh matritsa tashkil etishdan
boshlanadi va uning har bir yacheykasiga grafik axborotning u yoki bu kodi – son
yoziladi. Tasvirga kiritilgan oydinlashtirish to`rining bir qiymatli o`rnatilishi amaliy
dastur vositalari yordamida virtual matritsa tashkil etishga xizmat qiladi.
Matritsadagi yacheykalarning soni ma’lumotlar massivini saqlashga yetarli bo`lishi
kerak. Oydinlashtirish to`ri – bu umumiy holda jadval yoki matritsa hisoblanadi.
Oydinlashtirish to`rida vertikal va gorizontal bo`yicha yacheykalar soni matritsadagi
qator va ustunlar soniga mos bo`lishi kerak. Grafik dastur vositalari yordamida hosil
qilinadigan matritsa ingliz terminologiyasida map (karta) deb nomlanadi. Fizikada
«Karno kartasi» tushunchasi mavjud bo`lib, issiqlikdvigatelining foydali ish
koeffitsiyentini hisoblashda foydalaniladi. Shu ma’noda, map – oddiy jadval, bu
jadvalga bitli informatsiya («0» yoki «1») yoziladi. Shuning uchun jadval «bitli
karta» (bitmap) nomini oldi. Bundan kelib chiqqan
holda kompyuter grafikasi
ba`zan «bitli» (bitmapped) deb ataladi. Bitli grafika (bitmapped image) – bu
grafikaning ko`rinishi, unda fazoviy oydinlashtirish bajariladi va elementlardan
foydalaniladi. Shunday qilib, kompyuter xotirasida matritsa tashkil etildi, endi uni
to`ldirish bilan shug`ullanamiz. Tasvirning har bir elementini oydinlashtirish
natijasida o`zining unikal adresiga ega bo`ladi. Har bir element oldindan berilgan
shkalada
baholanishi zarur, bu esa kvantlashtirish protsedurasi hisoblanadi.
Tasvirlarning (oq-qora ranglisi bilan chegaralanamiz) o`zaro yagona farqi ularning
oydinlashtirish tipiga bog`liq qiymatga ega bo`lishidir. Kvantlashtirishning xarakteri
tasvirdagi diskert elementlarning turli darajadagi yoritish elementlaridan tashkil
topganligidadir. Tasvirni shtrixlashda faqat ikkita axromatik rangdan foydalaniladi,
ularni ikki holat sifatida ifodalash mumkin. Bu ikki holatni kodlashtirish uchun
hammasi bo`lib bitta ikkilik razryad talab etiladi.
