Gauss taqsimoti
95
Bekmen taqsimoti
bu yerda
m-
sirtning tekis emasligini harakterlovchi daraja,
m
ning qiymati kichik
bo`lgan sari sirt shuncha tekisroq bo`ladi. R nuqtaga l yo`nalishi bo`ycha
tushayotgan yorug`lik nurining aks etishini ko`ramiz. V yo`nalishi bo`yicha aks
etuvchi yorug`lik energiyasi qismati topish uchun quyidagi ifoda kerak bo`ladi:
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1. Nurning yo`nalishini teskari kuzatish deganda nimani tushunasiz.
2. Nurning yo`nalishini kuzatish asosiy modeli nima.
3. Gauss taqsimoti tushuntirib bering.
4. Bekmen taqsimoti tushuntirib bering
.
6-modul. Rastrli, vektorli va fraktal grafika dasturiy vositalari bilan ishlash.
Kompyuter grafikasi – bu hisoblash tizimlarining dasturiy va apparat vositalari
yordamida tasvirlarni hosil qilish va qayta ishlash vositalarini hamda uslublarini
o`rganuvchi, informatikaning sohasidir. Kompyuter grafikasi tasvirlarni monitor
ekranida yoki nusxa sifatida tashqi tashuvchilar (magnit tashuvchilar, qog`oz,
kinoplyonka) da namoyish etishning turli ko`rinishlarini va shakllarini qamrab oladi.
Axborotlarni vizuallashtirish insoniyat faoliyatining turli sohalarida qo`llanilmoqda,
masalan, kompyuter tomografiyasi, va kemalar korpuslarini modellash, moddalar
tuzilishining o`rganish, magnit maydonlarini o`rganish, geologik plastlar, binolarni
konstruktsiya qilish, qurollanish, qurilmalar va moslamalar, yer sirtini tadqiq qilish,
ob havoni tadqiq qilish. Kompyuter grafikasi kompyuterlar, televizorlar va
kinotexnalogiyalar asosida yuzaga keladi.
(5.4.1)
(5.4.2)
(5.4.3)
96
Ma’lumotlarni grafik ko`rinishda tasvirlash kompyuter tizimlarining, ayniqsa
shaxsiy (personal) tizimlarining eng oddiy texnologiyasiga aylandi. Foydalanuvchi
grafik interfeysi, bugungi kunda operatsion tizimlardan boshlab boshqa murakkab
dasturlarining standarti hisoblanadi. Tasvirlarni hosil qilish usullariga qarab
kompyuter grafikasi rastrli, vektorli va fraktal grafika turlariga ajraladi.
6.1-rasm. Kompyuter grafikasi turlari.
Tasvirlarni hosil qilishning yana bita qabul qilingan usuli bu - uch o`lchamli
(3D) grafika. 3D grafika obyektlarni hajmiy (uch o`lchamli) modellarini hosil qilish
usullari va vositalarini o`rganadi. [2]
Kompyuter grafikasining apparat
- dasturiy vositalari matematika, fizika,
ximiya, biologiya, dasturlashtirishning eng so`ngi yutuqlari asosida ishlab chiqiladi.
Rastrli grafikada tasvirlar to`r shaklida joylashgan va piksel deb nomlanuvchi
nuqtalardan hosil qilinadi. Rastrli grafikada chiziqlar emas, piksellarning rastr
ko`rinishi o`zgaradi. Rastrli grafika ekran sirt birligidagi ruxsat etilgan nuqtalar
(piksellar)
soni bilan xarakterlanadi, ya’ni bunda tasvir ko`p sondagi rangli
nuqtalarning jamlanmasidan iborat bo`lib, agar nuqtalar qancha ko`p bo`lsa vizual
tasvir shuncha sifatli bo`ladi va tasvir hajmi shuncha katta bo`ladi. Rastrli namoyish
etish odatda fotografik tasvirlarni namoyish etganda ko`p sonli detallar va
97
ranglardan foydalanadi. Ruxsat etilganlik bir dyuym yuzasidagi joylashgan nuqtalar
soni bilan o`lchanadi (dpi). Bundan tashqari tasvir sifati, nuqtaning qabul qilishi
mumkin bo`lgan ranglari soni bilan ham xarakterlanadi. Rastrli tasvirlar uchun,
uzunlik birligidagi nuqtalar sonini ifodalovchi ruxsat etilganlik
3 turga
ega:
1-original ruxsat etilganligi;
2-ekrandagi tasvir ruxsat etilganligi;
3-chop etiluvchi tasvir ruxsat etilganligi.
Original ruxsat etilganligi
dyuymdagi nuqtalar soni
bilan aniqlanadi
(dots
perinch-dpi)
va tasvir sifatiga qo`yilgan talabga, fayl o`lchamiga, kiruvchi
illyustratsiyani raqamlashtirish usuliga va fayl faoliyatiga bog`liq. Umumiy holda
quyidagi qoida o`rinli: tasvir sifatiga qanchalik talab katta bo`lsa, originalning ruxsat
etilganligi shunga yuqori bo`lishi kerak.
Tasvirning ekrandagi nusxasi uchun rastrning elementar nuqtasini –
piksel
deb
nomlash qabul qilingan. Piksel o`lchami ekran ruxsat etilganligiga (standart
qiymatlar sohasidan), original ruxsat etilganligiga va namoyish etish masshtabiga
bog`liq. 20-21 dyuym dioganalga ega bo`lgan tasvirlarni qayta ishlovchi monitorlar
odatda quyidagi standart ekran ruxsat etilganliklarini ta`minlay oladi: 640x480,
800x600, 1024x768, 1280x1024, 1600x1200, 1600x1280, 1970x1200, 1920x1600
nuqtalar. Sifatli monitorlarda lyuminoforning 2 ta qo`shni nuqtalari orasidagi
masofa 0,22-0,25 mm ga teng bo`ladi. Ekraniy nusxa uchun 72 dpi, rangli lazerli
printerda chop etish uchun 150-200 dpi, fotoqurilmaga chiqarish uchun esa 200-300
dpi ruxsat etilgan yetarli hisoblanadi.
Chop etiluvchi tasvir ruxsat etilganligi va miniatura tushunchasi. Xuddi
tasvirning asl nusxasi (qog`ozdagi) kabi, ekrandagi nusxasining ham nuqtalari
o`lchami, qo`llanilgan usullar va original rastr ko`rsatgichlariga bog`liq. Rastr turi
chastotasi, dyuymdagi chiziqlar soni bilan aniqlanadi
(linesper inch-Lpi)
va
miniature deb nomlanadi.
Rastr nuqtasi o`lchami har bita element uchun hisoblanadi va shu yacheykadagi
ton intensivligiga bog`liq. Intensivlik qancha yuqori bo`lsa, rastr elementi
shunchalik to`liq qoplanadi. Agar yacheykaga obsolyut qora rang tushsa, rastr
98
nuqtasi o`lchami–rastr elementi o`lchami bilan mos tushadi. Bu holatda 100%
to`ldirish haqida gapiriladi. Absolyut oq rang uchun esa to`ldirish (qoplash) qiymati
0% ni tashkil etadi. Amaliyotda element to`ldirilganligi 3 % dan 90% gacha bo`lish
mumkin. Ton intensivligini 256 bosqichli taqsimlash qabul qilingan. Ko`p sonli
gradatsiya esa inson ko`zi bilan farqlanmaydi. Kam sonlisi esa tasvir ko`rinishini
yomonlashtiradi. Hisoblash qiyin emaski, tonning 256 bosqichini namoyish etish
uchun 256=16x16 ta nuqtali rastr yacheykasiga ega bo`lishi yetarli.
Tasvirni printerdan yoki poligrafik qurilmada chop etishda, rastr piklaturasi,
talab qilinuvchi sifat, apparatlar imkoniyati va chop etiluvchi mahsulotlar
ko`rsatkichlaridan kelib chiqib chop etiladi. Lazer printerlar uchun 65-100 Lpi,
gazetalar uchun 65-85 Lpi, kitob jurnallari uchun – 85-133 Lpi, badiiy va reklama
ishlari uchun -133-300 Lpi miniatura taklif etiladi. Tasvir ko`rsatkichlari va fayl
o`lchami orasidagi bog`liqlik. Rastrli tasvir fayllari hajmi ruxsat etilganlik ortishi
bilan ortib boradi. Uy sharoitida ko`rish uchun mo`ljallangan oddiy fototasvir
(10x15sm, ruxsat etilganligi 200-300 dpi, ranglarini ruxsat etilganligi 24 bit), siqish
rejimidagi TIFF formatida 4 M bayt hajmni egallaydi, yuqori ruxsat etilganlik
qobiliyatiga ega bo`lgan tasvir esa 45-50 M bayt hajmni egallaydi. A4 formatidagi
rangli tasvir 120-150 M bayt hajmni egallaydi. Rastrli tasvirlarni masshtablash. [8]
Rastrli
grafikaning
asosiy
kamchiliklaridan
biri
bu
– tasvirni
kattalashtirishdagi pikselizatsiyadir. Faqat bitta originalda ma`lum nuqtalar soni
bo`ladi, agar tasvir o`lchami kattalashtirilsa rastr elementlari sezilib qoladi, ya’ni
tasvir xiralashadi. Piksellashtirishga qarshi jarayon uchun, haqiqiy tasvirni
masshtablashtirishda sifatli vizuallashtirish uchun yetarli bo`lgan ruxsat
etilganlik bilan, oldindan raqamlashtirish qabul qilingan. Boshqa usul,
berilgan chegarada piksellashtirish effektini kamaytirish imkonini beruvchi,
stoxastik rastrlarni qo`llashdan iborat. Ayrim hollarda masshtablashtirishda
interpolyatsiya metodi qo`llaniladi, bunda illyustratsiya (tasvir) o`lchami nuqtalar
o`lchamining o`zgarishi bilan emas, balki zaruriy oraliq nuqtalarni qo`shish bilan
amalga oshiriladi. [1]
99
Fotograflarning ishini osonlashtirish uchun qator dasturlar ishlab chiqilgan.
Ular orasida eng mashhuri
Adobe
kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan va
qo`llab-quvvatlanadigan Photoshop dasturidir. Uning
dastlabki versiyasi 1990-yilda
yaratilgan bo`lib, hozirgi paytgacha yigirmaga yaqin versiyalari sotuvga chiqarilgan.
Ulardan dastlabki yettitasi Adobe PhotoShop 1, 2, ..., 7 nomlari bilan sotuvga
chiqarilgan. 2007-yildan boshlab
Adobe PhotoShop CS 1, 2, ..., 7
versiyalari ishlab
chiqilgan
(CS-Creative Suite)
. 2013-yildan boshlab yangi versiyalar
Adobe
PhotoShop CC
(CC - Creative Cloud)
deb atala boshladi. Ularning versiya
nomerlari sifatida ishlab chiqilgan yillari qo`yila boshladi. Hozirgi paytda bu
dasturning eng yangi versiyasi
Adope PhotoShop CC 2018
hisoblanadi. Bu
dasturlardan dastlabkilari asosan yakka holda ishlagan bo`lsa, ikkinchi guruhida
Adobe kompaniyasining boshqa mahsulotlari bilan birga ishlash, ular bilan
ma’lumot almashish imkoniyatlari paydo bo`ldi. Oxirgi guruhga tegishlilarida esa
internetda saqlangan tasvirlarni bir paytda turli operatsion tizimlarda ishlaydigan
turli kompyuterlar, planshetlar va telefonlardan bir paytda foydalangan holda qayta
ishlash imkoniyatlari yaratildi. PhotoShop yordamida quyidagi amallarni bajarish
mumkin. Fotosuratning chekka qismlarini va undagi keraksiz obyektlarni olib
tashlash, rasm o`lchamini va undagi piksellar zichligini o`zgartirish, rasmning
saqlash formatini o`zgartirish, rasmni yoki uning bir qismini boshqa tekislik
yoki sirtda ko`rinadigan qilib transformatsiyalash, fotosuratni olish paytida
yo`l qo`yilgan kamchiliklarni bartaraf qilish, masalan, uni olish paytida ko`p
ushlab qolingan, oq rangning balansini o`zgarib ketishi, yorqinlik yoki kontrastlik
ko`payib yoki kamayib ketishi oqibatida vujudga kelgan kamchiliklarni bartaraf
qilish va yana ko`plab amallari bajarishni PhotoShop yordamida oson amalga
oshiriladi.
PhotoShopning uskunalar satrida 70 dan ortiq uskuna borligining o`zi
ham uning imkoniyatlari qay darajada kengligidan dalolat berib turibdi. Bundan
tashqari, PhotoShopda o`nlab
palitralar
bo`lib, ular dasturda ishlashni osonlashtirishi
bilan birga, uning imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. PhotoShopning filtrlari
yordamida suratning o`zini yoki uning bir qismini butunlay qayta ishlab chiqish
100
mumkin. Natijada fotosuratga qo`llanilgan effektlar uning tanib bo`lmas darajada
o`zgarishiga olib keladi. Bunday effektlardan PhotoShopga o`nlab joylashtirilgan.
Ranglarni rostlash, oq-qora suratlarga rang berish, aksincha, rangli suratlarni
oq-qoraga o`tkazish, fotosuratlarni nashriyotdagi yoki uydagi fotoprinter yordamida
chop etishga tayyorlash, fotosuratlarda ko`zlarning qizil rangga kirib qolishini
to`g`rilash kabi amallar PhotoShopda oson bajariladi. PhotoShop asosan, tayyor
fotosuratlarni qayta ishlash uchun mo`ljallangan bo`lishiga qaramay, unda hayotda
va tabiatda uchramaydigan yangi fantastik suratlarni yaratishning ham keng
imkoniyatlari mavjud. Yangi tasvir yaratish amali tayyor fotosuratlar asosida
yangisini yaratish paytida ham kerak bo`ladi. Bunda turli suratlarning bo`laklari
yangidan yaratilgan suratga joylab chiqiladi.
|
