o‘zgaruvchanlik ikki xil bo‘ladi: kombinativ, mutatsion. Kombinativ
o‘zgaruvchanlik uch xil yo‘lda hosil bo‘lishi mumkin. Shundan ikki yo‘li meyoz
jarayoniga bog‘liq bo‘lib gomologik xromosomalarning o‘zaro chalkashuvi va
anafazada ota-ona xromosomalarining qutblarga tasodifiy
ravishda ajralishi
natijasida sodir bo‘ladi. Uchinchi yo‘li esa urug‘lanish jarayonida tuxum hujayrani
qaysi urug‘ hujayra urug‘lantirishga bog‘liq. Mutatsion o‘zgaruvchanlik organizm
genlari va xromosomalarining sifat va son jihatidan o‘zgarishi natijasida yuzaga
keladi. Irsiy bo‘lmagan o‘zgaruvchanlikda esa genotipda o‘zgarish sodir
bo‘lmasdan faqat fenotip o‘zgaradi. Shuning uchun bu o‘zgaruvchanlikni fenotipik
o‘zgaruvchanlik ham deyiladi. O‘zgaruvchanlikni o‘rganishda oliy matematikaning
bir bo‘limi bo‘lgan variatsion statistika qo‘llaniladi. Variatsion statistnkaning
nazariy asosi katta raqamlar va ahtimollar nazariyasidir.
Bu usul yordamida har xil populyasiyalarda (zot, poda, liniya va oila)
belgilarning o‘zgarunchanlik darajasi, belgilarning o‘rtacha
qiymatlari,
belgilarning o‘zaro bog‘liqligi va naslga berilish darajalari aniqlanishi mumkin.
Bundan tashqari bu usul yordamida belgilarga allel bo‘lmagan dominant genlar
ta'siri, allel genlarning o‘zaro ta'siri,o‘rtacha naslga berilishi, o‘ta dominantlik va
boshqa ta'sirlar o‘rganiladi. Biometrik usul o‘zgaruvchan belgilar bilan ish ko‘radi.
Belgilar, o‘z navbatida, miqdor va sifat belgilariga bo‘linadi. Miqdor belgilar
o‘lchash va hisoblash yordamida o‘rganilib, raqamlar bilan ko‘rsatiladi. Sifat
belgilarga
hayvonlar rangi, shox va quloqlar shakli va boshqalar kiradi. Sifat
belgilari so‘z bilai ifodalanadi.
