O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti xusanova onarxon g‘aybullaevna

tadqiqotlari natijasida irsiyatning moddiy negizi hisoblangan xromosomalarni 
o‘rganishni yana yuqori pog‘onaga ko‘tardi. U genlarning xromosomalarda 
joylashish tartibini tajribada isbotlab, irsiyatning xromosoma nazariyasini yaratdi. 
Shundan so‘ng genetika rivojlanishining yangi davri boshlandi. 
T.Morgan o‘zining barcha genetik tajribalarini drozofila (meva) pashshasi 
ustida o‘tkazdi. Chunki bu pashsha kichik hatto probirkada ham arzon ozuqa bilan 
ko‘payib, qisqa muddatda (ikki haftada) bir necha yuzlab yangi nasl berishi 
mumkin. Bundan tashqari drozofila pashshasining ko‘pgina tashqi belgilari turg‘un 
ravishda nasldan-naslga o‘tadi. Uning somatik hujayrasida faqatgina 4 juft 
xromosoma mavjud. Mana shu pashshalar ustida o‘tkazilgan tadqiqotlar asosida 
yaratilgan irsiyatning xromosoma nazariyasi jinsni aniqlash va rivojlanishi bilan 
bog‘liq barcha muammolarni yechishga asos bo‘ldi. 
Organizmdagi xromosomalar autosomalar va jinsiy xromosomalardan 
(geterosomalardan) iborat. 
O‘xshash jinsiy bo‘lmagan oddiy xromosomalar yig‘indisi 
autosomalar 
deyiladi va ular bir necha juft bo‘ladi. Bir-biridan farq qiluvchi faqat bir juft 
xromosoma 
jinsiy xromosoma
deb ataladi. 
Drozofila pashshasining tana hujayrasida xromosomalar yig‘indisi 6 ta 
autosoma va ikkita jinsiy xromosomadan iborat. Odamlarda xromosomalarning 
diploid soni 46 ta yoki 23 juft bo‘lib, shundan 44 tasi autosoma (erkak va ayollarda 
bir xil) qolgan ikkitasi jinsiy xromosomalardir. Mana shu bir juft jinsiy 
xromosomalar bir-biridan farq qiladi. Ularning biri X harfi, ikkinchisi esa Y harfi 
bilan belgilanadi. Odamda xromosomalarning normal balansi ayollar uchun 
44+XX, erkaklar uchun 44+XY bo‘ladi. O‘g‘il yoki qizning tug‘ilishi ona va ota 
jinsiy xromosomalarining urug‘lanishda qanday qo‘shilishiga bog‘liq. Agar tuxum 
hujayraning X xromosomasi spermatozoidning X xromosomasi bilan qo‘shilsa, 
zigotada ikki (X) xromosomalar (44 ta autosomalardan tashqari) hosil bo‘lib, qiz 
organizmi rivojlanadi; uning xromosomalar yig‘indisi 44+XX bo‘ladi. Tuxum 
hujayradagi X xromosoma spermatozoidning U xromosomasi bilan qo‘shilsa, XY 
xromosomali zigota hosil bo‘lib, undan o‘g‘il organizmi rivojlanadi; uning 

xromosomalar yig‘indisi 44+XY ni tashkil etadi.

Download 1,32 Mb.