O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti xusanova onarxon g‘aybullaevna

Download 1,32 Mb. Pdf ko'rish
bet	91/106
Sana	27.05.2024
Hajmi	1,32 Mb.
	#255327

1 ... 87 88 89 90 91 92 93 94 ... 106

Bog'liq
BIOLOGIYA

R.Geyts G.de Frizning
Tabiiy va sun’iy mutatsiyalar. Tabiiy muhitda paydo bo’lgan mutatsiyalar tabiiy yoki spontan

Genom mutatsiyasi
genotipning barcha sistemasini qamrab oladi. U
poliploidiya, geteroplodiyaga ajraladi
. Poliploidiya
deganda xromosoma
to’plamini karra ortishi,
geteroplodiya
atamasi ostida esa xromosomalar miqdori
sonini ayrim sonlarga tushuniladi. Dastlab 1889 yilda
I.LGerasimov
spirogira suv
o’tiga yuqori harorat bilan ta'sir etib yadro moddasini ikki hissa ko’payishiga
erishgan. Poliploidiya atamasini birinchi bo’lib fanga 1916 yilda
G.Vinkler
kiritgan. U yunoncha poly - ko’p marotaba va plooseidos - tur degan ma'noni
anglatadi. Poliploidiya doimo olimlar diqqat markazida bo’lgan. Oqibatda 1909
yili
R.Geyts G.de Frizning
mutatsion nazariyasi uchun asos bo’lgan enotera
o’simligi tabiiy tetraploid (2p=24) ekanligini ma'lum qildi. Poliploidiyalarga
qiziqish XX asrning 40 yillarida birmuncha ortdi. Bunga asosiy sabab amerika
tadqiqotchilaridan
A. Bleksli va A.Eyveri
o’simlik urug’lariga kolxitsin alkoloidi
bilan ta'sir qilib ko’plab poliploid formalarni oldilar. Aniqlanishicha kolxitsin
alkaloidi hujayralar bo’linayotganda bo’linish urchug’ini hosil etmasligi va
oqibatda mitozning metafazasida xromosomalar ikki qutbga tarqalmay ona hujayra
markazida qolishi ma'lum bo’ldi.
Tabiiy va sun’iy mutatsiyalar.
Tabiiy muhitda paydo bo’lgan mutatsiyalar
tabiiy
yoki
spontan
, sun'iy sharoitda olingan mutatsiyalar
sun’iy indusirlangan
mutatsiyalar
deb ataladi. Tabiiy mutatsiyalar: genning yangi holati bo’lib, u kabi
turg’undir. Tabiiy mutatsiyalarning paydo bo’lish sabablari turlicha. Odatda
mutatsiya organizmlarga tashqi muhit omillari radiatsiya, yuqori yoki past harorat
kimyoviy moddalar ta'sirida paydo bo’ladi. Mutatsiya’ning hosil bo’lishida ichki
sabablar, chunonchi, gen mutatorlar, metobolitlar ta'siri, autoreproduksiyadagi
xatoliklar, shuningdek krossingover muhim rol o’ynaydi.
Tabiiy mutatsiyalar to’g’risidagi tasavvurlar XX asrning 60 yillarida
genlarning o’z-o’zini hosil etishi, reparatsiya va genlarning rekombinatsiyasi,
shuningdek ularga sababchi ferment sistemasi ochilgandan so’ng shakllandi.
Dastlabki paytda genmutatsiyalar DNK sintezida qatnashadigan fermentlar

faoliyatidagi xatoliklar sababchi degan faraz mavjud edi. Hozirgi davrga kelib
mazkur faraz deyarli barcha olimlar tomonidan e'tirof qilindi. Insonlar tabiiy
mutatsiyalardan seleksiya ishlarida foydalanib kelganlar.

Download 1,32 Mb.

1 ... 87 88 89 90 91 92 93 94 ... 106

Download 1,32 Mb.

Pdf ko'rish