dengiz haritalarini mufassal tuzish maqsadida Janubiy Amyerikaning sharqiy va g'arbiy sohillarini hamda
unga yaqin orollarni suratga olishdan, yyer atrofida bir nechta xronometrik oichov olishdan iborat edi.
«
Bigl
»
ning marshruti.
1831-yil 27-dekabrda Angliya qirg‘oqlaridan chiqqan
«
Bigl
»
kemasi
Yashil Burun orollarida bir oz to‘xtagandan so‘ng, Janubiy Amyerikaning sharqiy qirg‘oqlariga yetib
keldi. U aprel oyida Rio-De Janyeroda so'ngra Montevideo,
Buenos-Ayresda borib, Olovli yyer tomon
suzadi. Keyin yana shimol tomonga qaytib, 1833-yil avgustda Bayya-Blankaga yetib keladi. 1833-yil
dekabrida Sharqiy qirg‘oqdagi barcha ishlar yakunlangach, kema Patagoniya qirg‘oqlari tomon suzadi va
Olovli yyerni aylanib o‘tib, Janubiy Amyerikaning g‘arbiy qirg‘og‘i bo‘ylab suzib o‘tadi. U Pyeru va
Chilining ba’zi gavanalarida to‘xtagach, 1835-yili Galapagoss orollariga yetib keladi. U yerda birmuncha
vaqt bo‘lgach, Tinch okean orqali Yangi Zelandiya qirg'oqlariga yo‘l oladi. Kema Avstraliyada
bo‘lgandan so‘ng, 1836-yil boshida Hind va Atlantika okeanlari orqali yana Braziliya qirg‘oqlariga yetib
keladi va u yerdan Angliyaga qaytadi.
Safarga ketayotgan Darvin Lyayelning 1830-yili chiqqan
«
Geologiya
asoslari
»
degan kitobining
birinchi tomini o‘zi bilan olib ketgan edi. Yashil Buam orollarida olib borilgan dastlabki geologik
kuzatishlarda Darvin Lyayelning geologic o‘zgarishlar asta-sekin borishi haqidagi mulohazalari boshqa
mualliflar nazariyasiga nisbatan bir qancha afzalliklarga ega ekanligiga ishonch hosil qiladi. Janubiy
Amyerikada olib borilgan kuzatishlar dastlabki xulosalarni yana bir marta tasdiqladi. Lyayelning
geologiya sohasidagi nazariyasi o‘simliklar, hayvonlar ham sekinlik bilan evolyutsiya jarayonini o‘tadi,
degan g‘oyani ilgari surishga undaydi.
Kema Braziliyada bo’lganda, Parana daryosi qirg‘oqlari yaqinida Darvin qurg'oqchilikdan nobud
bo’lgan bir qancha hayvonlar suyagining qoldiqlarini topdi va ularning ko‘plab qirilishi
«
halokat
nazariyasi
»
bilan bog’liq emasligini o‘z kundaligiga qayd qildi. Paleontologik
qazilmalar ham Darvin
fikrlarining yo‘nalishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. U Janubiy Amyerikaning Bayya-Blanka rayonida qadimgi
davrlarda yashagan va qirilib ketgan sutemizuvchilardan
milodont, taksodont, megaloniks,
ssilidotyeriyalar
suyagining qoldiqlarini topdi. Ayniqsa, qirilib ketgan qadimgi chala tishlilarning hozirgi
vaqtda yashayotgan yalqov, chumolixo'r, zirhlilarga o‘xshashligi Darvinni hayratlantirdi. U qirilib ketgan
va hozirgi davrdagi tukotuko hamda suv cho‘chqalari o‘rtasida yanada ko‘proq o‘xshashlik borligini
aniqladi. Qazilma holda topilgan ba’zi hayvonlar hozir yashayotgan bir qancha
hayvon turkumlarining
ayrim belgilarini o‘zida mujassamlashtirganligi ham ma’lum bo’ldi. Bu dalillar ilgari yashab, qirihb
ketgan hayvonlar bilan hozirgi davrdagi hayvonlar o‘rtasida o‘zaro qarindoshlik bor, deb taxmin qilishga
sabab bo’ldi.
Buenos-Ayresdan Santyagogacha bo’lgan masofada ham Darvin
taksodont, mastodont, ot,
Patagoniyada esa
karkidon, tapir, paleotyeriy
kabi ilgari qirilib ketgan hayvonlar suyagining qoldiqlarini
topdi.
Bundan hayratlangan Darvin;
«
Bitta qit’aning o‘zida ilgari yashab, qirilib ketgan va hozir
yashayotgan hayvonlar o‘rtasida shu qadar ajablanarli o'xshashhk borligini yyer yuzasida organizmlar
paydo bo’lishi va yo‘qolib ketishi haqidagi masalani qachonlardir, boshqa xildagi
har qanday faktlarga
nisbatan yaxshiroq yoritib berishga men shubha qilmayman
»
deydi.
Darvin Kordilera qoyalari bo‘ylab qilgan ekskursiyalarida tizmaning markaziy qismida — 2000m
balandlikda araukariyalar oilasiga mansub 50 ga yaqin daraxtning toshga aylangan qoldigini topdi. Ular
bir-biridan ancha uzoqda joylashgan bo‘lsa-da, bir guruhni tashkil etardi. Toshga aylangan daraxtlarga
qarab, Darvin shu yyerlarda o‘tmishda sodir bo'lgan voqyealarni ko‘z oldiga keltirdi.
Hayvonlar geografik tarqalishining ba’zi o'ziga xos tomonlari ham safar davomida Darvinni
ajablantirdi. U Shimoliy va Janubiy Amyerika hayvonlarini o'zaro taqqoslab, ular o'rtasida
katta farq
borligini qayd qildi. Chunonchi, Janubiy Amyerikada
maymunlar, lama, tapir, yalqov, chumolixo'r,
zirhli
kabi hayvonlar tarqalgan. Ular Shimoliy Amyerikada uchramaydi. Darvin bu masalaga tarixiy
nuqtayi nazardan yondashdi. Uning fikricha, o'tmishda Amyerikaning ikkala qismi bir bo'lib,
faunasi
o'xshash bo'lgan, keyinchalik esa Meksikaning janubida quruqlik ko'tarilishi tufayh hayvonlarning bir
qit’adan boshqa qit’aga o'tishi uchun to'siq hosil bo'lgan.
Qadimgi hayvonlar qirilib ketgan. Oqibatda Shimoliy hamda Janubiy Amyerika faunasi o'rtasida
hozirgi farq vujudga kelgan. Okeandagi orollar faunasi kreatsionizmga qarshi qaratilgan yorqin dalildir.
Darvin Tinch Okeanning ekvator zonasida joylashgan va Janubiy Amyerikaning g'arbiy qirg'og'idan 900
km uzoqda bo'lgan
