• «yashirin nikohlilar
  • Karl Linney sistemasi va uning tahlili




    Download 7,63 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet23/251
    Sana07.06.2024
    Hajmi7,63 Mb.
    #261339
    1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   251
    Bog'liq
    biologiya majmua

    Karl Linney sistemasi va uning tahlili. 
    O'simliklar bilan hayvonlarning sun’iy sistemasini 
    mashhur Shved olimi 
    Kari Linney
    (1707-1778) ivojlantirdi. Uning bu sohadagi mulohazalari 
    «Tabiat 
    sistemasi»,
    (1735) «
    Botanika asoslari»,
    (1936), 
    «Botanika falsafasi»
    , (1751) 
    «O’simlik turlari»,
    (1753) 
    kabi asarlarida yoritilgan. U butun tabiatni 3 ta katta guruhga: 
    minerallar, o'simliklar va hayvonlarga
    ajratdi. 
    Linney o'sha davrda fanga ma’lum bo'lgan barcha o'simliklarni sistemaga soldi va 
    24
    sinfga ajratdi. 
    Gulli o'simliklarni sistemaga solishda ularning generativ organlari tuzilishini asos qilib oldi. 1 — 13 
    gacha sinf changchilarning soniga qarab ajratildi. 14—l5-sinflarda changchilarning uzun-qisqaligi, 16—
    20-sinflarda ularning o'zaro qo'shilganligi, 21—23-sinflarda changchilarning bir yoki ikki xil o'simlikda 
    joylashganligi e’tiborga olindi. 24-sinf esa 
    «yashirin nikohlilar
    » deb nomianib, unga 
    qirqquloqlar, 
    moxlar, suvo'tlar, zamburug'lar
    kiritildi. Albatta, faqat ayrim belgilarga qarab tuzilgan sistema hech 
    vaqt tabiiy sistema bo'la olmaydi. Masalan, 
    sabzi
    bilan 
    smorodinaning
    changchisi 5 ta bo'lganligi uchun 
    Linney sistemasida ular 5-sinfga, 
    qamish, sholi, qoraqatning 
    changchisi 6 ta bo'lganligi uchun 6-sinfga 
    kiritilgan. Vaholanki, hozirgi zamon tabiiy sistemasiga ko'ra, sholi bilan qamish gulli o'simliklarning bir 


    pallalilar, qolganlari esa ikki pallalilar sinfiga mansub. Sabzi soyabonguldoshlar, qoraqat 
    qoraqatdoshlar, sholi, qamish boshoqdoshiar oilasining vakillaridir. 
    Linney o'zi tuzgan sistema sun’iy ekanligini yaxshi tushunar edi. Shu sababli u tabiiy sistema 
    tuzishga urindi. Oqibatda barcha o'simliklarni 
    67
    ta tartibga ajratdi. Lekin bunda ularning keskin farq 
    qiladigan belgilariga asoslanmaganligi sababli amalda sun’iy sistemani afzal ko'rdi va u faqat tabiiy 
    sistema tuzilguncha xizmat qilishini, sun’iy sistema o'simliklarni tanib olishga, tabiiy sistema esa 
    o'simliklarning tabiatini bilishga o'rgatishini qayd qildi. Linney hayvonlarni ham sistemaga soldi. Bunda 
    ularning qon aylanish va nafas olish sistemasini asos qilib oldi. Uning sistemasida barcha hayvonlar 6 
    sinfga bo'hndi. Ular sut emizuvchilar, qushlar, amfibiyalar (sudralib yuruvchilar, suvda ham quruqda 
    yashovchilar), baliqlar, hasharotlar hamda chuvalchanglar sinfi edi. Hozirgi zamon sistemasidan farq 
    qilib, hayvonlarni klassifikatsiyalashda Linney oddiydan murakkabga qarab emas, balki murakkabdan 
    oddiyga tomon borgan. Aslini olganda, bu sistema antik dunyo olimi Aristotel sistemasidan farq 
    qilmagan. 
    Linneyning umurtqali hayvonlar sistemasi to ‘g‘risidagi fikrlari nisbatan to‘g‘ri bo‘lsa-da, umurtqasiz 
    hayvonlarda uning sun’iyligi ko‘zga yaqqol tashlanib qoldi. Umurtqasiz hayvonlarning hasharotlardan 
    tashqari barcha vakillari chuvalchanglar sinfiga kiritilishi bunga yaqqol misoldir. Hayvonlar 
    sistemasining sun'iyligi umurtqali hayvonlar sinfiari ichidagi kategoriyalarda ham namoyon bo‘ldi. 
    Biroq Linney sistemasida ko‘p hayvonlar to‘g‘ri joylashtirilgan. Chunonchi, uning sut emizuvchilar, 
    qushlar, baliqlar to‘g‘risidagi sistemasi hanuzgacha o‘z qimmatini yo‘qotgani yo‘q. Ko‘p turkumlari 
    ham kelib chiqishiga ko'ra qarindosh bo’lgan hayvonlarni o'zida mujassamlashtirgan.
    Kemiruvchilar turkumiga 
    olmaxon

    jayra
    , sutemizuvchilarga
    kashalot, kit, delfinlarning
    kiritilishi 
    aytib o’tilgan fikrga yaqqol misoldir. 

    Download 7,63 Mb.
    1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   251




    Download 7,63 Mb.
    Pdf ko'rish