|
Biologiya fanining ilmiy-tadqiqot usullariBog'liq biologiya majmua2. Biologiya fanining ilmiy-tadqiqot usullari.
Hozirgi kunda biologiyaning turli sohalarida quyidagi ilmiy-tadqiqot usullaridan foydalanib
kelinmoqda. Bularga
kuzatish, taqqoslash, tarixiy va ekspyerimental, modellashtirish
usullar kiradi.
Kuzatish usuli.
Eng dastlabki usullardan biri boʻlib, uning yordanida har qanday biologik
hodisani tasvirlash, taʼriflash mumkin. Keyinchalik bu usuldan turlarni aniqlashda ham keng
foydalanilgan. Bu sohada K. Linney juda katta muvoffaqiyatlarga yerishgan. Bu usul bugungi kunda
ham ahamiyatini yoʻqotmagan.
Taqqoslash usuli
yordamida bir xil predmet yoki hodisalarni boshqa predmet yoki hodisalar
bilan oʻxshashligi va farqini aniqlash yoʻli orqali ularning mohiyatini ochishga asoslangan. Bunda
turli hodisalar uchun umumiy hisoblangan qonuniyatlarni ochishga imkon yaratiladi.
Tarixiy usulni
biologiyada qoʻllanilishi evalutsion ta’limotining asoschisi
Ch.Darvinning
nomi
bilan bogʻliq bo’lib, bu usul biologiyada chuqur sifatiy oʻzgarishlarni vujudga kelishiga sabab
boʻladi. Hozirgi kunda bu usul yordamida hozirgi zamon olamini va uning oʻtmishini koʻrsatuvchi
maʼlumotlar asosida tirik tabiatni rivojlanish jarayonlarini aniqlash mumkin.
Eksperimental yoki tajriba usuli
biologiyada Oʻrta asrlarda qoʻllangan boʻlsa, haqiqiy ravnaqi
fizika va kimyo fanlarining usullarini qoʻllash tufayli 19-20 asrlardan keng qoʻllanila boshlandi. Bu
usullar biologiyaning tegishli sohalaraida foydalanilib kelinmoqda va ular bir-birini toʻldiradi.
3. Biologiya faning tarixiy rivojlanishi
Insoniyat azaldan tiriklikka qiziqish bilan qaragan. Hayotga, tiriklikka bo‘lgan qarash ham
faqatgana ruxiy olam tushunchalari nuqtai nazari bilan talqin etildi. Shuning bilan birga har xil
kuzatishlar natijasida dunyoviy ilm ma’lumotlari ham to‘planib borildi. Tirik tabiatni o‘rganish
dehqonchilik ishlarini rivojlantirishda o‘z aksini topdi. Insoniyatni ko‘p asarlik tajribasi tabiatni
o‘rganish sohasida ko‘pgina amaliy natijalar berdi. Shu amaliy natijalar noxiyasida biologiya ham fan
sifatida shakllana bordi. Biologiya fanining shakllanishi va rivojlanishi sodir bo‘ldi. Biologiya
fanining tarixiy rivoji ruxiy olam fanlari, diniy qarashlar va moddiylikka asoslangan fikr-mulohazalar
asosida ro‘y berdi.
Insoniyat azaldan tiriklikka qiziqish bilan qaragan. Shu sababli biologiya fan sifatida
shakllanib va rivojlanib bordi. Biologiyaning fan bo‘lib shakllanishida qadimgi Yunonistonda
Geraklit, Empedokl, Aristotel, Teofrast, Lukretsiy Kar, Klavdiy Galen, Charlz Darvin, Markaziy
Osiѐda Ahmad ibn Nasr Jayxoniy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayxon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek va Abu
Ali ibn Sinolar juda katta hissa qo‘shishgan.
|
| |
