materiallarni yaratishga imkon beradi.
5
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish – uzluksiz
rivojlanuvchi tizim bo‘lib, u ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlari va fan-
texnikaning
ko‘pchilik sohalari bilan uzviy bog‘langandir. Ishlab chiqarishni
avtomatlashtirishda yuqori samaradorlikka erishishning bevosita sharti asosiy va
yordamchi
ishlab
chiqarish
jarayonlarini
mexanizasiyalash
hisoblanadi.
Avtomatlashtirishni rivojlantirish jarayoniga quyidagi ko‘p sonli qonuniy va tasodifiy
omillar
ta’sir
ko‘rsatadi:
texnologiya
va
qurilmaning
holati
hamda
avtomatlashtirishga
tayyorgarligi, xom ashyo, yarim mahsulotlar va energetik
resurslarning sifati hamda barqarorligi, xodimlarning malakasi, ishchi va
mutaxassislar faoliyatini tashkil etish va hokazo.
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish faqat ishlab chiqarish
texnikasini takomillashtirish hamda mehnat sharoitlarini
yaxshilash bilangina emas,
balki ishlab chiqarish rentabelligini oshirish, birlik mahsulotga ketadigan moddiy va
mehnat xarajatlarini pasaytirib, uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini orttirish bilan
bog‘liq.
Iktisodiy omillar avtomatlashtirish ob’yektini tanlab olishda asosiy omil
hisoblanadi. Sanoatda avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini orttirish
omillari juda ko‘p. Hozirgi sharoitda avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligiga
xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar sonini kamaytirish hisobigagina erishishga ko‘p
xollarda imkon bo‘lmaydi, chunki zamonaviy zavodlar, korxonalar, bo‘linmalarga
nisbatan kam miqdordagi odamlar bilan xizmat ko‘rsatiladi. Shuning uchun iqtisodiy
samaradorlikni oshirish omillariga quyidagilarni kiritish mumkin: mahulot sifatini
oshirish, xom ashyo
va turli xil energiya sarfini, ishlab chiqarish chiqindilarini
kamaytirish, ishlab chiqarish ritmini oshirish, mehnat unumdorligini va
chiqarilayotgan mahsulot xajmini oshirish, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning mehnat
sharoitini ishlab chiqarishning kishilar hayoti va sog‘ligi uchun xavfli bo‘lgan
hududlardagi zararli ishlarni yo‘qotish hisobiga yaxshilash.
Loyihalanayotgan va qurilayotgan yangi ishlab chiqarish korxonalarida
avtomatlashtirish texnologiya bilan uzviy ravishda bog‘lanishi kerak. Jadal texnik
taraqqiyot tufayli «yosh» ishlab chiqarish ma’lum davrdan so‘ng «eskiradi» va
yangilashni talab qiladi, shu jumladan amaldagi texnologik jarayonlarni nazorat qilish
va avtomatlashtirish tizimlarini yanada zamonaviy hamda
takomillashganlari bilan
almashtirishni
talab
qiladi.
Amaldagi
ishlab
chiqarish
korxonalaridagi
avtomatlashtirish tizimlarini takomillashtirishda, shuningdek, texnologiya va
jixozlarni yangilashda mustaqil iqtisodiy baholashlar bo‘lishi mumkin.
Texnologik jarayonlarning murakkablashuvi va jadallashuvi tufayli zamonaviy
ishlab chiqarish korxonalarini boshqarish ularni mikroprotsessor texnikasi va
boshqaruvchi hisoblash texnikasini qo‘llab keng avtomatlashtirish
asosidagina
samarali bo‘lishiga erishiladi. Avtomatlashtirish talablari texnologik jarayonlar
loyihalanayotgan bosqichdayoq hisobga olinganda avtomatlashtirish katta samara
beradi.
Yuqorida
aytilganlardan,
texnologik
jarayonlarni
nazorat
qilish
va
avtomatlashtirishning
ilmiy-texnik,
iqtisodiy
jihatlari
sanoat
taraqqiyotini,
mehnatkashlarning madaniyatini va turmush darajasini ko‘tarishni ta’minlashda katta
ahamiyatga ega bo‘lishi kelib chiqadi. Biroq sanoatni avtomatlashtirishda
6
muvaffaqiyatga erishishning muhim sharti - oliy ta’lim muassasalarida, loyiha
institutlarida va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish masalalarini yuqori ilmiy-texnik
darajada hal qilishga qodir korxonalarda avtomatika bo‘yicha ko‘p
sonli malakali
kadrlar, mutaxassislar yetishtirishdan iborat.
Hozirgi kunda respublikamizdagi oliy o‘quv yurtlarida
olib borilayotgan
tadbirlarning asosiy maqsadi mutaxassislar tayyorlash sifatini
tubdan yaxshilashdir.
Bu ishlarni jadallashtirishda ta’lim, fan va ishlab chiqarishning uzviy aloqada bo‘lishi
asosiy omildir.
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish bo‘yicha muhim
vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish uchun yuqori malakali kadrlar kerak. Bunday
kadrlar tubdan yangi ilmiy g‘oyalarga va yuksak texnik yechimlarni hal etish
qobiliyatiga ega bo‘lishlari zarur. Xalq xo‘jaligini fan-texnika taraqqiyoti asosida
jadallashtirish – bozor iqtisodiyoti sharoitidagi muhim vazifalardan hisoblanadi. Bu
ulkan ishlarni bajarish kadrlarning malakasiga bog‘liqdir.
