132
5. Mamlakatni jadal isloh etish va modernizatsiyalashning mohiyati,
tamoyillari va asosiy yo’nalishlari
2005 yil 28 yanvardagi
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati va
Qonunchilik palatasining qo’shma majlisi mamlakatimiz taraqqiyotida yangi tarixiy
bir davrni boshlab berdi. Unda Prezidentimiz jamiyatni demokratlashtirish va
yangilash kontseptsiyasi, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishning asosiy
vazifalari to’g’risida ma’ruza qilib, ushbu ma’ruza asosida «Jamiyatni
demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni isloh qilish hamda modernizatsiyalash
maqsad va vazifalarini amalga oshirish Dasturi» qabul qilindi.
27
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarning tahlili
shuni ko’rsatadiki, qo’lga kiritilayotgan yutuq va muvaffaqiyatlarning asosida
iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonining o’rni ahamiyatli hisoblanadi. Shunga
ko’ra, hozirda modernizatsiya jarayonining nazariy va metodologik asoslarini tadqiq
etish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Eng avvalo, modernizatsiya atamasining mazmuniga to’xtaladigan bo’lsak,
odatda uni texnika, texnologiyaga oid tushuncha deb qaraladi. Jumladan, iqtisodiyotga
oid aksariyat lug’atlarda unga quyidagi mazmundagi ta’rif beriladi: «Modernizatsiya –
ob’ektni yangilash, yaxshilash, takomillashtirish, uni yangi talablar va me’yorlarga,
texnik shartlarga, sifat ko’rsatkichlariga muvofiqlashtirish. Asosan mashina, asbob-
uskunalar,
texnologik
jarayonlar
modernizatsiyalanadi»
28
.
Fikrimizcha,
bu
modernizatsiyaga tor ma’nodagi yondashuv bo’lib, bugungi kunda uning keng
ma’nodagi mazmuni tobora dolzarb ahamiyat kasb etib bormoqda.
Modernizatsiya – an’anaviy jamiyatning ilg’or, industrial jihatdan taraqqiy etgan
jamiyatga aylanishini ta’minlovchi ijtimoiy-tarixiy jarayon. Klassik sotsiologiyada
mazkur atama E.Dyurkgeym tomonidan ijtimoiy mehnat taqsimotini amalga
oshiruvchi ijtimoiy tabaqalanish jarayoni sifatida tushunilgan. Veber esa
modernizatsiyani ratsionallashtirish jarayoni sifatida tavsiflab, u orqali xo’jalik
sub’ektlari o’z faoliyatlari iqtisodiy samarasini eng yuqori darajada oshirishga
intiladilar. Shunday qilib, zamonaviy modernizatsiya jarayoni jahondagi texnologik va
ijtimoiy o’zgarishlarning impulsi bo’lib xizmat qiluvchi asosiy, «o’zak»
iqtisodiyotlarga nisbatan teng huquqli mavqega erishishni anglatadi
29
.
Modernizatsiyaning keng ma’nodagi mazmunini tushunishda iqtisodchi olim
R.Nureev uning neoklassik va keynscha talqinlarini farqlaydi. Jumladan,
n
