526
2.
Kapital eksport qilish ham o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’ladi.
Kapital
eksporti kredit berish yoki chet el korxonalari aktsiyalariga maqsadli qo’yilmalar kabi
shakllarda amalga oshirilib, kapital chiqarilgan vaqtda eksport qiluvchi mamlakatdan
mablag’lar oqimini taqozo qiladi va shu orqali tasarrufida bo’lgan
resurslar hajmini
qisqartiradi. Boshqa tomondan, kapital eksporti chet davlatlarning mazkur mamlakatdan
bo’lgan qarzlarini ko’paytiradi. U jahon bozoriga tovarlarning keyingi eksporti uchun
qulay sharoit yaratadi va chet el valyutasida foiz yoki dividend shaklida barqaror
daromad olish omili hisoblanadi.
3.
Mamlakatdagi aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi
eksport hajmi uning
iqtisodiyotining «ochiqligi» darajasini ifodalaydi. Eksport salohiyati (eksport
imkoniyatlari) – bu mazkur mamlakat tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning o’z
iqtisodiyoti manfaatlariga putur yetkazmagan holda jahon bozorida sotishi mumkin
bo’lgan qismi.
4.
Xalqaro savdoda ishtirok etish har bir mamlakat uchun milliy ishlab
chiqaruvchilarni tashqi raqobatdan himoya qilish vazifasini dolzarb qilib qo’yadi. Bu
vazifa mamlakatlarning savdo siyosati orqali amalga oshadi.
Jahon amaliyotida bu
siyosatning protektsionizm (tashqi ta’sirdan himoyalash) va fritrederlik (savdoga to’liq
erkinlik berish) kabi shakllari keng tarqalgan.
5.
Iqtisodiy bitimlar – qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar,
ko’rsatilgan xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat rezidentlaridan
boshqa davlat rezidentlariga o’tishi bo’yicha kelishuvlar.
Har qanday bitim ikki
tomoniga ega bo’ladi va shu sababli to’lov balansida ikki tomonlama yozuv tartibiga
rioya qilinadi. Har bir bitim to’lov balansining debet va kredit qismlarida o’z ifodasini
topadi.
6.
Iqtisodiyot sub’ektlarining davlat va Markaziy bank siyosatiga ishonchsizligi
to’lov balansi inqirozini chuqurlashtiruvchi omil hisoblanadi. Milliy valyuta
qadrsizlanishining kutilishi chet el valyutalariga chayqovchilikka qaratilgan talabni
rag’batlantiradi.
7.
Pulning jahon xo’jaligida amal qilishi va turli xalqaro
iqtisodiy aloqalarga
(tashqi savdo, ishchi kuchi va kapital migratsiyasi, daromadlar, qarzlar va subsidiyalar
oqimi, fan-texnika yutuqlarini ayirboshlash, turizm va h.k.) xizmat qilishi bilan
bog’liq iqtisodiy munosabatlar-xalqaro valyuta-kredit munosabatlari deb ataladi. U
pulning xalqaro to’lov munosabatida amal qilish jarayonida vujudga keladi.
8.
Har qanday valyuta tizimining eng muhim tarkibiy
qismlaridan biri valyuta
kursi hisoblanadi. Valyuta kursi bir mamlakat valyutasining boshqa mamlakat
valyutasidagi ifodalanishini ko’rsatadi.
9.
Nazariy jihatdan valyuta kurslarining tebranishini tushuntirish,
xarid qilish
layoqatining paritet (turli mamlakatlar pul birliklari qiymatining bir-biriga nisbati)
nazariyasi yordamida beriladi. Bu nazariyaga ko’ra, kurslar nisbatlarini aniqlash
uchun, ikki mamlakat iste’molchilik tovarlari «savati» narxlarini taqqoslash talab
qilinadi.
