uchun Yoy usulidan foydalanilmaydi ?

113 
Ammiakni elementlardan sintez qilish reaksiyasi oddiy sharoitda bormaydi. 
Bu faqat katalizatorlar ishtirokida, yuqori haroratda (500
o
C atrofida) va yuqori 
atmosfera bosimi ostida boradi. Lekin, shunday sharoitda ham reaksiya uchun 
olingan azot bilan vodorodning hammasi ammiakka aylanmaydi. Chunki reaksiya 
zonasida hosil bo‘layotgan ammiak miqdori ortishi bilan reaksiyaning o‘ng 
tomonga borish tezligi kamaya boradi va aksincha, chap tomonga borish, ya’ni 
qaytar reaksiya tezligi orta boradi. Reaksiya zonasidagi ammiak miqdori 20% ga 
yetganda reaksiya muvozanat holatga keladi, demak amalda endi ammiak hosil 
bo‘lmaydi. Shuning uchun bu reaksiya to‘xtatiladi, gazlar aralashmasi chiqarib 
olinadi, sovitiladi, ammiakni suyultirib ajratib olinadi va qolgan gazlar aralashmasi 
(azot bilan vodorod) xuddi shu reaksiyaga qayta kiritiladi. Sanoatda bunday usul 
bilan ishlaydigan texnologik sxemalar tsiklli yoki aylanuvchan deyiladi. 
Bu reaksiyada turli katalizatorlar: platina, uran, osmiy, temir aktivator bilan 
birga (bu katalizator amalda ko‘proq qo‘llaniladi) ishlatiladi. 
Reaksiyaga kirishadigan gaz nihoyatda toza bo‘lishi kerak, chunki N
2
S bilan 
SO ning miqdori 0,01% ga yetsa, ular katalizatorlarni zaharlaydi.
Gazlar aralashmasidagi CO
2
va H
2
S lardan qutulish uchun bu gazlar 
aralashmasi to‘ldirgichli minoralarda dastlab sovuq suv bilan, so‘ngra ishqor 
eritmasi bilan yuviladi. CO
2
va H
2
S gazlari o‘z kimyoviy xossalariga ko‘ra suv 
bilan qo‘shilib kislota va ishqor bilan qo‘shilib tuzlar hosil qiladi, shuning uchun 
ham bu jarayon natijasida to‘la yutilib qoladi. Azot, vodorod va CO esa chiqib 
ketadi. Gazlar aralashmasi tarkibida qolgan CO aralashmani chumoli kislotaning 
ammiakli eritmasi orqali o‘tkazib tozalanadi. Bunday eritma past temperaturada va 
300 atm bosimda CO ni yutadi. Natijada gazlar aralashmasida faqat azot bilan 
vodorod (1:3 nisbatda) qoladi va bu gaz endi ammiakning sintezi uchun tayyor 
bo‘ladi. 
Reaksiyaga kirishayotgan gazlar aralashmasining apparat orqali o‘tish tezligi 
har bir kub.m katalizatordan bir soatda 40.000 m
3
gaz o‘tadigan bo‘lishi kerak.
 
Gazlarning tezligi ortsa, apparatning jadalligi ham ortadi, lekin hosil bo‘layotgan 
ammiak chiqimi kamayadi. 

114 
Reaksiya vaqtida temperatura 450-550
o
C bo‘lishi kerak, chunki past 
temperaturada ammiak hosil bo‘lish reaksiyasi sekinlashadi va aksincha, bunday 
temperaturada hosil bo‘lgan ammiakning parchalanish reaksiyasi tezlashadi. 
Bosim ortganda ammiak hosil bo‘lish jarayoni tezlashadi. Ammiak ikki usul 
bilan sintez qilinadi: 
Ma’ruza taqdimotidan 300 atm bosim ostida ammiak sintez qilish sxemasi 
ko‘rsatilib, talabalarga jarayonlar ketma-ketligi tushuntiriladi (1-rasm). 

Download 2,44 Mb.