Yangi materiallarni bayon etish darslari.
Bu darslar, odatda, mavzuni
bayon etish va darsdan ko‘zlangan maqsadni ochib berishni, yangi materialni
navbati bilan bayon etish yoki o‘quvchilarning o‘quv adabiyoti, texnika adabiyoti
(jurnallar, byulletenlar, albomlar, chizmalar, sxemalar, texnologik jarayon kartalari
va shu kabilar) yoki qisqa ma’lumot beruvchi (spravochnik) adabiyot bilan
mustaqil ishlashni tashkil etishni, o‘quvchilarning savollariga javob qaytarishni,
o‘quvchilarning yangi materialni o‘zlashtirish sifatini tekshirish, qo‘shimcha
tushuntirishlarni, uyga vazifalar berishni o‘z ichiga oladi. Bunday darslar odatda,
122
o‘rganiladigan material tavsifiy har akterda va o‘zlashtirish uchun yengil bo‘lgan
hollarda o‘tkaziladi.
Aralash darslar.
Bu darslarda har xil didaktik masalalar kompleksi hal
qilinadi. Ular barcha yoki ko‘pchilik struktura elementlarini har xil kombinatsiyada
o‘z ichiga oladi. Aralash darslar umumtexnika va maxsus fanlarni o‘rganishda
darslarning eng ko‘p tarqalgan tipidir. So‘nggi vaqtlarda strukturasining eskirgan
va bir xilligi, darsda o‘quvchilarning mustaqillik hamda faollik darajasining
pastligi, bilim berishning ularni puxtalashdan uzilib qolganligi, o‘tkazish
metodlarining bir xiligi tufayli aralash dars tanqidga uchramoqda. Bu tanqid o‘quv
jarayonining tashkil etilishi va metodikasigagina taalluqli bo‘lib, darsning tipiga
mutlaqo aloqador emas. Ko‘pgina kamchiliklarning sababi aralash dars
o‘tkazilishida emas, balki dars strukturasi siyqasi chiqib ketganligida, dars
elementlari qat’iy tartibda kelishida, aksari o‘qituvchilar bu darsning o‘ziga xos
pedagogik imkoniyatlaridan foydalana bilmaganligidadir.
Aralash darsning afzalligi shundaki, u o‘quv jarayoninng bir-biriga eng yaqin
bo‘g‘inlarini o‘z ichiga oladi, bu esa o‘quvchilarning bilimlarini puxta va ongli
ravishda o‘zlashtirishini ta’minlash uchun juda muhimdir. Bu tipdagi darslarning
aralash har akteri mashg‘ulotlar strukturasini keng chegarada o‘zgartirishga imkon
beradi. Masalan, bir darsda o‘quvchilarga yangi bilimlar beriladi, bu bilimlar
puxtalanadi, ilgari utilgan material takrorlanadi, o‘quvchilarning bilimlari
tekshiriladi va hokazo, ikkinchi darsda bu elementlardan ba’zilari bo‘lmaydi yoki
bir-biriga qo‘shilib ketadi (yangi materialni o‘rganish vaqtida u puxtalanishi,
bilimlarni tekshirish esa tushirib qoldirilishi mumkin), har xil darslarda bir xil
elementlarning ketma-ketligi o‘zgarishi ham mumkin (uy topshiriqlarining qanday
bajarilganligi yangi materiallarni bayon etishdan oldin ham, keyin ham tekshirilishi
mumkin, o‘quvchilarning mustaqil ishlarini dars boshida o‘tkazgan ma’qul). SHu
bilan birga, shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, struktura elementlarini har xil
kombinatsiyalash yolg‘iz maqsadga emas, balki pedagogik maqsadga
muvofiqlikka asoslanishi lozim. Ikkinchi tomondan, darsning strukturasini
aniqlashga ijodiy yondoshish talabi aralash dars aniq strukturaga ega emas, degan
123
ma’noni bildirmaydi. O‘quvchi har qanday darsga, shu jumladan, aralash darsga
tayyorlanar ekan, uning strukturasini o‘ylab oladi va uni rejada aniq aks ettiradi.
Har bir struktura elementi uchun dars davomida o‘quv ishining muayyan mazmuni
hamda tegishli usullari belgilanadi va amalga oshiriladi. Darsning strukturasizligi
o‘qituvchi ishida ham, o‘quvchilar ishida ham sistemasizlikka olib keladi.
|
