135
Jinoyat kodeksi shartli jazo belgilanishi mumkin bo'lgan jinoyatlar va shaxslar doirasini chegaralaydi. O'ta og'ir
jinoyati uchun jazoga hukm qilinganlarga, shuningdek, ilgari qasddan sodir etgan jinoyat uchun ozodlikdan mahrum
etish jazosiga hukm qilingan shaxslarga nisbatan shartli jazo belgilash qo'llanilmaydi. Jinoyat
kodeksi ijtimoiy adolat
prinsipidan kelib chiqib, o'n sakkiz yoshga to'lmagan shaxslar, birinchi va ikkinchi guruh nogironlari, ayollar, oltmish
yoshdan oshgan shaxslarga nisbatan o'ta og'ir jinoyat sodir etgan holda ham shartli jazo belgilash mumJdnligi
mustahkamlangan.
Shartli jazo belgilashda sinov muddati jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi, aybdorning shaxsi
hamda mahkumga tayinlangan jazoning miqdoriga qarab, sud tomonidan bir yildan uch yilgacha belgilanadi. Sinov
muddatining asosiy mohiyati va ahamiyati mahkumga jazoni o'tamasdan tuzalishi, o'zini jamoat oldida oqlashi uchun
vaqt va imkoniyat berishdir. Agar shu muddat
ichida mahkum ishonchni oqlasa, sinov shartlarini bajarib tuzal-ganligini
isbotlasa, unga tayinlangan jazoni o'tashdan ozod bo'ladi va sudlanmagan hisoblanadi. Sinov muddati hukm chiqarilgan
kundan boshlab hisoblanadi. Shartli jazo belgilash to'g'risidagi qaror yuqori sud tomonidan chiqarilgan taqdirda ham,
sinov muddatini hisoblash shu kundan boshlanadi. Jinoyat kodeksining 72-moddasi, 3-qismiga muvofiq, sud shartli jazo
belgilashi bilan bir qatorda aybdorga bir qator majburiyatlarni: yetkazilgan zararni bartaraf etish, ishga yoki o'qishga
kirish, yashash joyi yoki o'qishini o'zgartirsa, bu haqda shartli hukm qilingan shaxsning
xulqi ustidan nazorat olib
boruvchi organga xabar berib turishi, vaqti-vaqti bilan kelib bu organlar ro'yxatidan o'tib turishi, muayyan joylarda
bo'lmaslik, muayyan vaqtda yashash joyida bo'lishi, alkogolizm, giyohvandlik, zaharvandlik yoki tanosil kasalligidan
davolanish kursini o'tashi kabi yuklashi mumkin.
Shartli hukm qilinganlar ustidan nazoratni ichki ishlar organ-lari va harbiy xizmatchilar ustidan harbiy qism
yoki muassasa qo'mondonligi amalga oshiradi. Jazoni ijro qilish inspeksiyasi shartli hukm qilingan shaxslarni ro'yxatga
oladi va sud belgilagan sinov muddati mobaynida ularning zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishini nazorat
qilib boradilar. Shartli hukm qilingan shaxs harbiy xizmatga chaqirilgan taqdirda jazolarni ijro qilish inspeksiyasi sud
hukmi (ajrimi) nusxasini hamda harbiy xizmat o'tash joyida uning xulq-atvori ustidan nazorat qilish uchun kerakli
boshqa hujjatlarni mudofaa ishlari bo'yicha tegishli bo'limga yuboradi. Harbiy qism (muassasa) qo'mondonligi o'n
kunlik muddat ichida mahkum ro'yxatga olinganligi to'g'risida, xizmatni tugatgandan keyin esa, jo'nab ketganligi
to'g'risida jazolarni ijro etish inspeksiyasiga xabar beradi.
Shartli hukm qilingan shaxsning xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshiruvchi organ sinov muddati
mobaynida belgilangan cheklashlarni to'liq yoki qisman bekor qilish to'g'risida sudga taqdimnoma kiritishga haqlidir.
Mahkum zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishdan bo'yin tovlagan yoki ma'muriy yoxud intizomiy
javobgarlikka tortilgan hollarda mahkum xulq-atvori ustidan nazoratni amalga oshiruvchi organ jinoyat huquqiy ta'sir
chorasini bekor qilishi hamda hukmda tayinlangan jazo chorasini ijro etish to'g'risida taqdimnoma kiritishi mumkin. Sud
ushbu taqdimnomaga asosan shartli jazoni bekor qilib, hukmda tayinlangan jazoni ijro etish to'g'risida ajrim
chiqarishi
mumkin.
Agar shartli hukm qilingan mahkum sinov muddati o'tmay turib, yangi jinoyat sodir etsa, unga bir necha hukm
yuzasidan Jinoyat kodeksining 60-moddasiga muvofiq jazo tayinlanadi. Sud yangi hukm bo'yicha tayinlangan jazo
muddatiga ilgarigi hukm yuzasidan o'talmay qolgan jazo muddatini to'la yoki qisman qo'shadi.
Shartli hukm qilish to'g'risidagi sud hukmining kuchga kirishi bilan sinov muddati davomida mahkum
sudlangan, deb topiladi. Agar sinov muddati davomida mahkum yangi jinoyat sodir etmasa, shartli hukm sud tomonidan
bekor qilinmagan bo'lsa, hukm ijro etilmaydi va shaxs Jinoyat kodeksining 78-moddasi, «a» bandiga ko'ra sudlanmagan
hisoblanadi.
