143
muddat sudlanganlik muddatidan ko'p bo'lsa, sudlanganlik qo'shimcha jazo muddati tugagach, tamom bo'lgan
hisoblanadi.
O'n besh yil va undan ortiq muddatga hukm qilingan shaxs ozodlikdan mahrum qilish jazosini o'tab chiqqanidan
so'ng, shuningdek, o'ta xavfli retsidivist, deb topilgan shaxslarga nisbatan sudlanganlik holati tugallanmaydi. Ularga
nisbatan sudlanganlik muddati Jinoyat kodeksining 79-moddasi, 2-qismiga ko'ra, olib tashlanishi mumkin.
Sudlanganlik holatining tugallanishi shaxsning yangi jinoyat sodir etilishi bilan uziladi. Bunday holda
sudlanganlikning birinchi jinoyat bo'yicha tugallanish muddati aybdorning oxirgi jinoyat uchun jazoni haqiqiy o'tab
bo'lganidan so'ng hisobga olinadi. Shaxs ikki o'ta og'ir jinoyati uchun muddatni o'tab bo'lishiga qadar har ikki jinoyat
uchun sudlangan, deb topiladi.
Sudlanganlik holati tugallanishi bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor bo'ladi va yangi
jinoyat sodir
etilgan taqdirda, jinoyatga javobgarlikni og'irlashtiruvchi holat, deb hisoblab bo'lmaydi. Sudlanganlik holatini
tugallanishi yangi sodir etilgan jinoyat uchun jazo tayinlashda; jazodan shartli ravishda muddatidan ilgari ozod qilish;
jazoni yengilrog'i bilan almashtirishda e'tiborga olinishi mumkin emas.
Sudlanganlik o'zining jinoyat huquqiy ahamiyatini yo'qot-gandan keyin ozodlikdan mahrum qilish jazosini
o'tash tartibini belgilashda ham e'tiborga olinmaydi. Agar sudlanganlik holati tugallangan yoki olib tashlangan bo'lsa,
sudning hukmida awalgi sudlanganlik .e'tiborga olinmasligi lozim.
Sudlanganlikning olib tashlanishi sud tomonidan uning ajrimi asosida yoxud O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining avf etish yoki amnistiya akti asosida amalga oshiriladi. Sudlanganlikning olib tashlanishi vakolatli
hokimiyat organining tegishli qarori bilan uning bekor qilinishida ifodalanadi.
Sudlanganlik:
1) o'n besh yil va undan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish shaklidagi jazoni o'taganlarga;
2) belgilangan tartibda o'ta xavfli retsidivist deb topilganlardan olib tashlanishini nazarda tutadi (Jinoyat kodeksining
79-moddasi).
Ushbu toifa shaxslarga nisbatan sudlanganlikni olib tashlash masalasini muhokama qilish uchun:
a) jazoni o'tagandan so'ng o'n besh yillik muddatning o'tishi;
b) yangi jinoyat sodir etmaslik asos bo'ladi. Sudlanganlikni olib tashlashning zaruriy sharti mazkur
shaxsning tuzalganligi va uning sudlangan, deb topishga zarurat qolmaganligi to'g'risidagi sudning ajrimi hisoblanadi.
Amaldagi Jinoyat-kodeksining 79-moddasida sudlanganlikni olib tashlash mumkinligi nazarda tutilgan. Qonunda
sudlanganlikni olib tashlashning ikki turi nazarda tutilgan bo'lib, bular: o'n besh yildan
kam muddatga ozodlikdan
mahrum qilish jazosini o'tab chiq-qanlarning sudlanganligini muddatdan ilgari olib tashlash, o'n besh yil va undan ortiq
muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosini o'tab chiqqanlar hamda o'ta xavfli retsidivistlarning sudlanganligini olib
tashlashdir.
Jinoyat kodeksining 79-moddasi, 1-qismigako'ra, sudlanganlik muddatidan oldin olib tashlanishi ham mumkin.
Sudlanganlikni muddatidan oldin olib tashlanishi ozodlikdan mahrum qilish jazosini o'tagan shaxslarga nisbatan
ularning namunali xulq-atvori, mehnat va o'qishga halol munosabatlari bilan tuzalganliklarini isbotlaganlarida yo'l
qo'yiladi. Bunday tuzalish qonunda belgilangan muddat ichida shaxsning ma'muriy jazoga yoki intizomiy javobgarlikka
tortilmaganligi bilan tasdiqlanadi. Sudlanganlikning muddatidan ilgari olib tashlanishiga oid iltimosnoma jamoat
birlashmasi, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari yoki shaxsning o'zi tomonidan berilishi mumkin. Bunday
iltimosnoma bilan murojaat qilish uchun Jinoyat kodeksining 78-moddasida nazarda tutilgan muddatning kamida
yarmining o'tganligi talab qilinadi.
Qilmishning
jinoiyligini bekor qiladigan, jazoni yengillash-tiradigan yoki shaxsning ahvolini boshqacha tarzda
yaxshilaydigan qonun orqaga qaytish kuchiga ega bo'lib, ushbu qonun kuchga kirgunga qadar tegishli jinoiy qilmish
sodir etgan shaxslarga, shu jumladan, jazoni o'tayotgan yoki o'tab bo'lgan shaxslaming, agar ular hali sudlangan
hisoblansalar sudlanganligi olib tashlanishi mumkin (Jinoyat kodeksining 13-moddasi, 2-qismi).
Avf etish yoki amnistiya akti asosida ham sudlanganlikni muddatdan ilgari olib tashlanishi mumkin (Jinoyat
kodeksining 79-moddasi, 4-qismi). Amnistiya O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qabul qiladigan normativ
xususiyatdagi akt bo'lib, u muayyan jinoyatlar uchun javobgarlikni nazarda tutadigan jinoyat qonunini bekor qilmasdan,
sud hukmlari qarorlarining asosli va qonuniyligini shubha ostiga qo'ymasdan, jazodan, jinoiy javobgarlikdan ozod
qiladi, jazoni yengilroq turdagi jazo bilan almashtiradi yoxud belgilangan muddatlarni qisqartiradi, shu-ningdek, jazoni
o'talganlikning oqibati sifatida sudlanganlikni muddatdan ilgari bekor qiladi.
Amnistiya akti asosida muayyan toifadagi jinoyatlarni sodir etgan shaxslar jinoiy javobgarlikdan ozod qilinadi
va sudlanganlik muddatidan ilgari olib tashlanadi. Sudlanganlik holatining tugallanishi yoki sudlanganlikni
olib tashlash
muddati asosiy va qo'shimcha jazoning o'talgan yoki ijro etilgan kundan boshlab hisoblanadi.
Jinoyat kodeksining 80-moddasi, 2-qismida shaxs tayinlangan jazodan qonunda belgilangan tartibda muddatdan
ilgari ozod qilingan yoki jazo yengilrog'i bilan almashtirilgan bo'lsa, sudlanganlik muddati muddatidan ilgari ozod
qilingan yoki yengilrog'i bilan almashtirilgan jazoning amalda o'tab bo'lingan qismidan hisoblanishi kerakligi ko'rsatib
qo'yilgan.
Agar jazo yengilrog'i bilan almashtirilganda, amalda o'talgan muddat hukmga ko'ra belgilangan va o'talgan jazo
muddati va sud ajrimi bo'yicha yengilroq almashtirilgan jazo muddatini qo'shish yo'li bilan aniqlanadi. Shu bilan birga
144
yengilroq jazo turi jazolarni qo'shib hisoblash qoidalariga muvofiq og'irroq jazo turiga ko'chirilishi kerak (Jinoyat
kodeksining 61-moddasi).
Agar ozodlikdan mahrum etish Jinoyat kodeksining 74-mod-dasidagi asos bo'yicha axloq tuzatish ishlari bilan
almashtirilgan bo'lsa, ozodlikdan mahrum qilishning amalda o'talgan muddati va axloq tuzatish ishlarining o'talgan
muddati qo'shiladi. Natijada, sudlanganlikning tugallanish jazoning ozodlikdan mahrum etish turidagi
jazo muddatidan
kelib chiqib, ya'ni turli jazolarning amalda o'talgan muddatlarini qo'shish natijalariga ko'ra hisoblanadi.
Jazoga mahkum etilgan shaxs jarima to'lashdan (Jinoyat kodeksining 44-moddasi) yoki axloq tuzatish ishlaridan
bo'yin tovlaganda (Jinoyat kodeksining 46-moddasi) mazkur jazo turlari qonunda nazarda tutilgan asoslarga ko'ra,
boshqa jazolar bilan almashtirilishi lozim. Ayni vaqtda, sudlanganlikning tugallanishi yoki sudlanganlikni olib
tashlanishi uchun sud hukmi bilan belgilangan jazoni amalda o'talganligi asos bo'ladi. Agar shaxs amalda ikki turdagi
jazoni o'tagan bo'lsa, u holda sudlanganlikning tugallanishi yoki olib tashlanishi uchun sud hukmi bilan tayinlangan jazo
hisobga olinadi. Masalan, shaxs axloq tuzatish ishlariga hukm etilgan bo'lib, keyinchalik jazo Jinoyat kodeksining 46-
moddasi, 4-qismida nazarda tutilgan asoslarga ko'ra ozodlikdan mahrum etish jazosi bilan almashtirilgan bo'lsa,
sudlanganlik muddatining tugallanishi yoki sudlanganlikni olib tashlash axloq tuzatish ishlar shaklidagi jazodan kelib
chiqib hisoblanadi va ozodlikdan mahrum etishning- amalda o'talgan muddati axloq tuzatish ishlariga ko'chiriladi.
Jinoyat kodeksining 80-moddasi, 4-qismiga ko'ra, «Agar jazoni o'tab chiqqan shaxs sudlanganlik holatining
muddati tugamay yana jinoyat sodir etsa, sudlanganlik holatini tugatuvchi muddatning o'tishi to'xtatiladi».
Shunday qilib, shaxs sudlanganlikning tugashi uchun qonunda belgilangan muddat davomida (Jinoyat
kodeksining 78-moddasiga ko'ra) yangidan jinoyat sodir etmasligi kerak. Agar shaxs sudlanganlik muddati davomida
yangidan jinoyat sodir etsa, u holda, bu muddatni oxirgi jinoyati uchun asosiy va qo'shimcha jazoning aniq o'talgan
vaqtidan boshlab hisoblash zarur.
Shaxsning barcha sodir etgan jinoyatlari uchun uning og'irroq turi bo'yicha sudlanganlik muddati o'tmagunga
qadar shaxs sudlangan, deb hisoblanadi.
