216
Shuni aytib o‘tish joizki, har
bir naqsh elementi xalqimiz
orasida qadimdan ma’lum bir ma’noga ega bo‘lib o‘z joyida
qo‘llanilishiga harakat qilingan. Aholi o‘z orzu-istaklarini, ni-
yatlarini amalga oshi shini ramzlarga bog‘lab o‘z liboslarini va
uylarini bezatganlar. Masalan, islimiy naqshlardan, Bodom
–
baxt-iqbol, Barg – bahoriy uyg‘onish, Novda – boylik va
farovonlik, Gul – go‘zallik, Olma – muhabbat, Anor – ezgu-
lik, to‘qchilik, Qalampir – yomon ko‘zdan asrash.
Girih naqsh-
lardan, Aylana – olam, baxt, quyosh; Romb – ayol, yor ram-
zi, serfarzandlik; Yarim aylana – baxt; Quyosh – hayot;
Bulut
– g‘oliblik ma’nolarini bildirgan. Qush va hayvonlarning stili-
zatsiyalangan tasvirlari ham o‘z ramziy ma’nolariga ega bo‘lib
libos va xona interyerlarini bezashda keng qo‘llanilgan: Sher
– mardlik, adolat va kuchlilik, Xumo –
baxt qushi, Oqqush
– mehr-muhabbat, Tovus – go‘zallik, Bulbul – sadoqat, Oq
kabu tar –
tinchlik, Baliq – mashhurlik va h.k..
Islimiy naqsh kompozit-
siyalari tabiatdagi o‘simliklar
dunyosi manzarasining ak-
si bo‘lib, ular bu dunyodagi
ko‘rinishlarini stilizatsiya qi-
lish natijasida hosil qilingan.
Bu
naqsh nusxalari xuddi tabi-
atdagidek turli-tuman va rang-
barangligi bilan ajralib turadi
(4.19-rasm).
Naqsh
kompozitsiyalari
kartonga chizilib, tuzib olin-
gandan so‘ng naqshlarni qir-
qish jarayoni boshlanadi.
Qadimda podshoh ustaxo-
nalarida
bunday hunarni yax-
shi o‘zlashtirgan hunarmandni
«gulbur», ya’ni «gul kesuvchi»
deb ataganlar. Naqshlar-
ni ke sishda oddiy qaychidan foydalanish qiyin bo‘lgan, shu-
ning uchun o‘ziga xos tuzilishga ega bo‘lgan tuyabo‘yin qay-
chi ixtiro qilingan. Qaychi naqsh
kesayotganda karton tagida
bo‘ladi. Naqshlarni qirqish avvalo ularni kovlab olishdan bosh-
