93
8 BOB. SUG’URTA TASHKILOTLARIDA BIZNES JARAYONLARINI
TASHKIL ETISH
O’quv maqsadi: sug’urta biznesini tashkil etishga davlat tomonidan
qo'yiladigan talablar, sug’urta biznesida ishtirok etuvchi sub’ektlar, sug’urta
tashkilotlarida biznes jarayonlarini tashkil etish, sug’urta tashkilotlarida
zahiralarning shakllantirilishi va undan foydalanish tartibi haqida nazariy bilimlar
berish va amaliy ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Tayanch iboralar: sug’urtaga qo'yiladigan talablar, sug’urta biznes, sug’urta
zahira.
8.1 Sug'urta biznesi tushunchasi va uning mohiyati.
Erkin bozorda iste'mol qilish uchun taklif etilishi mumkin bo'lgan va
muayyan ehtiyojlami qondirishga mo'ljallangan barcha narsalar mahsulot deb
ataladi.
Sug'urta mahsuloti - sug'urtalanuvchiga sug'urta shartnomasi tuzish orqali
taqdim etiladigan asosiy va yordamchi xizmatlar yig'indisidir.
Sug'urta mahsuloti tarkibidan uning asosiy xususiyatlarini - beriladigan
kafolatlar, sug'urta summalari, franshizalar va narxni o'zida mujassam etgan
“o'zak”ni shartli ravishda ajratib ko'rsatish mumkin.
Kafolatlar muayyan hujjatlarda (sug'urta polisi, unga ilova qilingan izohlar)
va reklamada ifoda topadi. Xuddi shular orqali sug'urtalanuvchi sug'urta
mahsulotining iste'mol xususiyatlari to'g'risida, o'z xarididan qanday manfaat
topishi mumkinligi to'g'risida ma'lumot oladi. Sug'urta polisining va unga
qo'shimcha hujjatlarning dizayni hamda sug'urta qiluvchining nomlanishi va savdo
markasi ham shu tarkibga kiradi.
Sug'urta mahsulotining yakuniy ifodasi kompaniya tomonidan mazkur
sug'urta mahsuloti doirasida taqdim etiladigan asosiy va qo'shimcha xizmat
turlarida ifoda topadi. Bu - sug'urta qoplamasini to'lash bilan bog'liq o'zi
bajaradigan sug'urta amaliyotlari (asosiy xizmatlar) va sug'urta hodisasini hal etish
94
(shikastlangan avtomobilni ta'mirlash, yuridik maslahat va yordam va h.k.)
doirasidagi xizmatlardir.
Sug'urta xizmatining (sug'urta mahsulotining) sug'urtalanuvchi tomonidan
xizmatni tanlab olinishiga ta'sir ko'rsatadigan o'ziga xos xususiyatlari quyidagilar
hisoblanadi:
• texnik xususiyatlar - taqdim etiladigan kafolatlar (sug'urta qoplamasi,
sug'urtalanayotgan xatarlar), kafolatlash darajasi (sug'urta summalari), franshizalar
va h.k.;
iqtisodiy xususiyatlar - narxi, sug'urta summasining indeksatsiyalanishi,
sug'urta qiluvchining foydasiga sheriklik, ssuda olish imkoniyatining mavjudligi,
sug'urta qiluvchining ishonchliligi;
ijtimoiy qiymati (iste'mol bahosi) - taqdim etilayotgan xavfsizlik,
daromadlilik, umidvorlilik, sotuv amalga oshirilgandan keyingi xizmatlar (sug'urta
hodisalarini tekshirish, qo'shimcha xizmatlar, sug'urtalanuvchiga nisbatan hurmat-
e'tibor) sifatini baholash.
Sug'urta mahsulotining bu xususiyatlari iste'molchi tomonidan sug'urta
kompaniyasini va lining muayyan ko'rinishdagi xizmatlami tanlab olishi uchun
mezon sifatida xizmat qiladi. Albatta bu omillarning ahamiyati bir iste'mol
segmentida boshqasinikidagidan farqlanadi. Masalan, korxonalaming rahbarlari
uchun sug'urta mahsulotining texnik va iqtisodiy xususiyatlari katta ahamiyat kasb
etgan holda, ijtimoiy baholash unchalik muhim hisoblanmaydi. Jismoniy shaxslar
uchun esa, savdo markasining obro'-e'tiborga egaligi va umidvorliligi ahamiyat
kasb etadi.
Mutaxassislaming tadqiqotlari ko'rsatishicha, bugungi kunda iqtisodiy
rivojlangan mamalakatlarda sug'urta qoplamasi bir bo'lgan sharoitda sug'urta
qiluvchini tanlashning muhim omili sifatida quyidagilar yuz ko'rsatadi
(ahamiyatliligi pasayib boradigan tartibda):
o sug'urta mahsulotining narxi (boshqa omillardan katta farq bilan oldinda
turadi);
95
o sug'urta xizmatlarining sifati, ayniqsa sug'urta hodisalarini tekshirish va hal
etish;
o sug'urtalanuvchining sug'urta qiluvchiga bo'lgan ishonchi (savdo
markasining obro'-e'tibori) va ulaming o'rtasida o'zaro chambarchas aloqa
mavjudligi.
Bozorda raqobatdoshlik kuchaygani sari sug'urta qiluvchilar o'z sug'urta
mahsulotlariga yondashuvni quyidagi masalalarda o'zgartirib turishga majbur
bo'ladilar:
-o'z sug'urta xizmatlari va raqobatchilaming sug'urta mahsulotlarining o'ziga
xos xususiyatlarini aniqlash;
-sug'urta mahsulotining sifati; sug'urta mahsulotining moslanuvchanligi -
shartnomalar va tariflar bo'yicha belgilangan shartlaming bozor talablarining
hamda xususiy iste'molchilarning talablari o'zgarishiga qanchalik tez moslasha
olishi.
Sug'urta mahsulotlari ulaming amalda bo'lib turishiga sababchi bo'lgan asosiy,
eng muhim talab nuqtai nazaridan katta guruhlarga ajratiladi. Umumiy ehtiyoj,
sug'urtaning vujudga kelish sababi - o'z shaxsiy iqtisodiy xavfsizligini ta'minlash
istagini izohlaydi. Uni bir necha o'ziga xos mayda talablarga ajratish mumlcin,
ulardan eng asosiylari sifatida quyidagilami ko'rsatish mumkin: tasodifiy noxush
hodisa ro'y bergan taqdirda kafolatlanish talabi; mehnatga layoqatlilik yoki o'lim
yuz bergan holda o'zini va oilasini kafolatlash; muayyan muddat ichida jamg'anma
hosil qilish yoki o'ziga badavlat keksalikni ta'minlash. Muayyan talablar bo'yicha
sug'urta mahsulotlarini lcatta guruhlarga “oilalarga” ajratish mumkin va ularning
har biri bironta eng muhim ehtiyojni qondirishga xizmat qiladi. Iqtisodiy
xavfsizlilcni ta'minlash uchun xizmat qiluvchi sug'urta mahsulotlari, xatarlilik
sug'urtalari sinfiga guruhlanadi va yuqorida sanab o'tilgan o'ziga xos ehtiyojlami
qondirishga yo'naltirilgan keyingi ikkitasi - hayotni sug'urtalash va pensiya
sug'urtasi “oilasiga” bo'linadi. Shundan keyin sug'urta mahsulotlari oilalari ular
tomonidan qoplanadigan xatarlaming o'xshashligi jihatidan bo'linadi. Masalan
xatarlilik sifatidagi sug'urtalar ichidan mol-mulk sug'urtasi va salomatlik
96
sug'urtalarini alohida toifaga ajratib ko'rsatish mumkin. Ana shu toifalar ichidan
ham mutaxassislar ancha tor doiradagi sug'urta ehtiyojlarini qondirish va xatarlami
qoplashga qaratilgan sug'urta mahsulotlarining alohida turlarini ajratib
chiqaradilar. Xususan, mol-mulk sug'urtasi toifasini ko'chmas mullc sug'urtasi,
avtomobil sug'urtasi, yule sug'urtasi kabilarga bo'lish mumkin. O'z navbatida ana
shu sug'urta turlari ham jamlanmalarga ajratiladi. Mol-mulk sug'urtasi turar-joy
sug'urtasi, ofislar sug'urtasi va sanoat inshootlari sug'urtasi kabilarga bo'linadi. Bu
jamlanmalar esa bevosita sug'urta mahsulotlaridan ya'ni mijozga taklif etilayotgan
xizmatlaridan tashkil topadi. Har bir sug'urta kompaniyasi o'zi taklif etayotgan
xizmatlar turlari ichida juda ko'p mahsulotlar shahobchalariga ega bo'ladi. Sug'urta
ehtiyojlarining barcha turlarini qondirish uchun ularning miqdori ham anchagina
bo'lishi talab etiladi. Ulaming har biri muayyan bozorga yolci uning yirik
segmentiga yo'naltirilgan asosiy marketing birligi hisoblanadi. Har bir jamlanma
o'z dizayniga ega bo'lib, savdo markasi va sug'urta qiluvchining nomi bilan javob
beradi. Ehtimoldagi mijoz sug'urtalanuvchining vakiliga sug'urta shartnomasi
tuzish masalasida murojaat etgan chog'ida, unga mavjud sug'urta mahsulotlari
jamlanmalari doirasida tanlov imkoniyatini beradilar.
Har qanday sug'urta mahsuloti ikki usulda - marketing yondashuvi asosida va
aktuar texnika nuqtai nazaridan ifodalanishi mumkin. Sug'urta mahsulotiga
marketing yondashuvi bu - uning iste'molchining baholash atamalari va qiziqishlari
orqali ifodalanishi bo'Isa, texnilc aktuar yondashuvi esa, sug'urta qiluvchi
tomonidan berilayotgan kafolatlar ro'yxati, sug'urta summalari va tariflar,
franshizalar va shu kabilardan iborat. Masalan bir yil davomida bosib o'tilgan
yo'lga bog'liq ravishda tarif qo'yiladigan avtomobil sug'urtasi mana bu ko'rinishda
bo'ladi: bu shunday sug'urta xizmatlaridirki, unda siz faqat foydalanish hajmiga
mos ravishda pul to'laysiz va u mashinasidan kam foydalanadiganlar (ikkinchi
mashinaning mavjudligi, haydovchining keksa yoshda ekanligi va h.k.) uchun juda
qulay. Texnik ifodada esa, bu - kafolatlar va qalqib turuvchi tarif stavkalarini
hisoblash uslublari yig'indisidir.
| 