Inersial sanoq sistemalari. N`yuton qonunlari

Download 389,37 Kb.
bet	10/86
Sana	22.12.2023
Hajmi	389,37 Kb.
	#126669

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 86

Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi q-fayllar.org
01 FOZILOV AKMALJONni YURIDIK PSIXOLOGIYA, Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik va tebranma zaryadsizlanishi, elektronika-va-sxemalar-fanini-raqamli-texnologiyalar-asosida-o-qitish-metodikasi, 1. Bolalar uchu-WPS Office, Google for Education, Xurramov Og’abek 3mahsulot sifati, avtomobil yollarini yol poyini qurish, Harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari. Yo’l harakatining , Magistrlik Dissertatsiyasi SoataliyevR.R.., 1.STEAM.M.Abjalova, Slayd one, Hisoblash texnikasi rivojlanish tarixi va avlodlari fayllar org, Mavzu Iqtisodiyot nazariyasi faniga kirish-muhaz.org, Mavzu ilmiy uslub va uning xususiyatlari

Nyuton qonunlari

3.Inersial sanoq sistemalari. N`yuton qonunlari. Dinamika deb,

mehanikaning kuch ta'siridagi jismlarning harakatini o`rganadigan

bo`limiga aytiladi.
Dinamikaning asosiy qonunlari uchta bo`lib, ularni 1687 yili ingliz fizigi

Isaak N'yuton (1643–1727) kashf qilgan va uning sharafiga N'yuton qonunlari

deb ataladi.
Inertsiya qonuni haqidagi fikr XVII asrning boshlarida mashhur ital'yan

fizigi Galileo Galiley (1564–1642) tomonidan aytilgan bo`lib, u Erga tortilishi,

havoning ishqalanishi va qarshiligi kabi turli ta'sirlardan ozod bo`lgan jism ideal
hollarda o`zgarmas tezlik bilan abadiy harakat qilish kerak degan to`gri
hulosaga keldi. Frantsuz fizigi va matematigi Rene Dekart (1596–1650) bu
hulosani rivojlantirib, erkin jism o`zining to`gri chiziqli harakatini davom
ettirishga intiladi deb uqtirdi.
N'yuton o`zidan oldin o`tgan olimlarning hulosalalariga hamda o`zining

kuzatish va tajribalari natijalariga asoslanib, inersiya qonunini dinamikaning

birinchi qonuni sifatida qabul qildi va uni quyidagicha ta'riflanadi:
Agar biror jismga boshqa jismlar yoki tashqi kuch ta'sir etmasa, u o`zining

nisbiy yoki to`gri chiziqli tekis harakat holatini saqlaydi.

N'yutonning birinchi qonunidan jismga kuch ta'sir qilmasa (

0
=

F

), u tinch

(
0

ϑ


) yoki yo`nalish va kattalik jihatdan o`zgarmas tezlik (

const
=
ϑ


) bilan

harakat qiladi. Shuning uchun ham, N'yutonning birinchi qonunini matematik
nuqtai nazardan quyidagicha yozish mumkin:

0
=

F

bo`lsa,

0
=


yoki

const
=
ϑ


bo`ladi

Jismlar o`zlarining tinch yoki to`gri chiziqli tekis harakat holatini saqlash

qobiliyatiga inertsiya (lotincha "kotib kolishlik", "harakatsizlik"

demakdir)deyiladi. Shuning uchun N'yutonning birinchi qonuni inertsiya qonuni
deb ham yuritiladi.
Inertsiya materiyaning eng umumiy hususiyatlaridan biridir. Barcha

jismlar, ular qaerda bo`lishidan qat'iy nazar, inertsiyaga ega.

N'yutonning inersiya qonunini bevosita tekshirish mumkin emas, chunki

atrofdagi ta'sirlar (havoning qarshiligi, ishqalanish kuchi, ogirlik kuchi va shu

kabilar)ni bartaraf qilib bo`lmaydi. Lekin shunga qaramasdan, ayrim hollarda
inertsiyaning namoyon bo`lishini kuzatish mumkin. Masalan, harakatlanayotgan
tramvayning tezligi miqdor yoki yo`nalish bo`yicha birlan o`zgarganida
tramvaydagi yo`lovchilar o`zlarining dastlabki holatini saqlagan holda, agar
tramvayning tezligi kamaya borsa–oldinga, orta borsa–orqaga, tramvay o`ngga
burilsa–chapga burilganda–o`ngga ogadilar.
N'yutonning birinchi qonuni har qanday sanoq sistemasida ham

bajarilavermaydi. N'yutonning birinchi qonuni bajariladigan sanoq sistemasiga

inertsial sanoq sistemasi deyilib, bajarilmaydigan sanoq sistemasiga esa
noinertsial sanoq sistemasi deb ataladi.
N'yutonning birinchi qonunidan jismga boshqa jismlar ta'sir qilgandagina

uning tezligi miqdor va yo`nalish jihatdan o`zgarishi mumkin ekanligi kelib

chiqadi. Bir jismning boshqa jismlarga ta'sirini harakterlovchi fizik kattalikka
kuch deyiladi.

Download 389,37 Kb.

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 86

Download 389,37 Kb.