22
-geologik va gidrogeologik tadqiqotlar – bunda qurilish
hududining geologik va gidrogeologik tavsifi, inshoot zaminidagi
gruntlarning turlari, ularning yotish chuqurliklari, fizik,
kimyoviy va
mexanik xossalari ko’rsatkichlari, grunt suvlarining yotish
chuqurliklari, ularning sifati, sarfi va boshqalar aniqlanadi;
-topografik tadqiqotlar – bunda inshoot quriladigan
hududning relefi (sath belgilari), suv havzalarining sath belgilari,
yuzasi va sh.o’. o’rganiladi.
-qurilish-ishlab chiqarish tadqiqotlari – bunda qurilishni olib
borish uchun zarur bo’lgan suv,
qurilish materiallari, energiya
zahiralari, yo’llar va qurilish uchun zarur bo’lgan boshqa sharoitlar
aniqlanadi.
Inshootlarni loyihalashda tabiiy muhitning injenerlik-geologik,
topografik, gidrogeologik, biologik, iqlim va xo’jalik sharoitlaridan
tashqari ob‘ekt va ob‘ekt tasarrufidagi tizimining texnik, texnologik
va boshqa ko’rsatkichlari ham hisobga olinadi.
3.4. Loyihaga qo’yiladigan asosiy talablar
Gidrotexnika inshootlari loyihalarini
tuzishda texnik va
texnologik ko’rsatkichlar sifatida inshootning suv o’tqazish
qobiliyati, inshoot tasarrufidagi sug’oriladigan yer maydoni,
sug’orish usullari va boshqalar ishlatiladi.
Ob‘ektning mustahkamligi, ustuvorligi, uzoqqa chidamliligi,
tashqi muhit ta‘siriga bardoshliligi, sanitariya-gigiena
talablari va
shunga o’xshashlar maxsus texnik hisoblar va yechimlar asosida
taminlanadi.
Gidrotexnika inshootlarining konstruktsiyasi va gabarit
o’lchamlari ulardan talablar darajasida foydalanish imkoniyatlarini
ta‘minlashlari lozim. Inshootning o’ngay gidravlik rejimini ta‘minlash,
undan foydalanishdagi sarf-harajatlarni kamaytirish imkoniyatlarini
yaratish, inshootning ishonchliligini oshirish singari shartlar loyihaga
qo’yiladigan asosiy ekspluatatsion talablar hisoblanadi.
23
Gidrotexnika inshootlarini loyihalashda ularning me‘morchilik
nuqtai nazaridan diqqatga sazovorligi va ko’rkamligini ta‘minlashga
alohida e‘tibor berilishi lozim. Mahalliy qurilish materiallaridan
unumli
foydalanish, milliy badiiy-me‘morchilik an‘analari va
usullarini keng qo’llash, inshoot qismlarining konstruktsiyasi va
o’lchamlarini
unifikatsiyalashtirish
va
shunga
o’xshashlar
loyihalashga qo’yiladigan asosiy me‘morchilik talablari qatoriga
kiradi.
Yirik ob‘ektlarni (masalan, suv omborlarini) loyihalashda aholi
yashaydigan va ishlab chiqarish ob‘ektlarini, tarixiy, tabiiy va
me‘morchilik yodgorliklarini ko’chirish va himoyalashga,
tabiiy
landshaftdan oqilona foydalanish tadbirlariga alohida e‘tiborni
qaratish lozim.
Har qanday yirik gidrotexnika inshootlari loyihalari shuningdek,
ekologiya (atrof-muhitni himoyalash) talablariga javob berishi va
ekologik tekshiruvlardan (ekspertizadan) o’tishi kerak. Loyihalarda
inshoot va uning tasarrufidagi hududni obodonlashtirish,
ko’kalamzorlashtirish tadbirlari ham batafsil ko’rib chiqiladi. Ob‘ekt
tuzilishini va qurilish ishlarini mexanizatsiyalashtirilgan jarayonlarga
muvofiqlashtirish hamda qurilishi
muddatini qisqartirish, mahalliy
joy sharoitlarini har tomonlama inobatga olish, namunaviy
loyihalardan keng foydalanish, birgalikda ishlaydigan inshootlar
faoliyatini muvofiqlashtirish singarilar (tadbirlar)
loyihalashga
qo’yiladigan muhim zamonaviy talablar hisoblanadi.
Ma‘lumki, har qanday loyiha inshoot tuzilishining taqribiy grafik
ko’rinishlari bir necha variantdagi eskiz chizmalarni tuzishdan
boshlanadi va ularda boshlang’ich kompozitsion maqsad o’z
irodasini topadi. Loyihani takomillashtirish jarayonida uning texnik,
funktsional, badiiy-me‘morchilik va iqtisodiy jihatdan eng ma‘qul
varianti ishlab chiqiladi. Loyihalash ishlarini kopyuterlar yordamida
olib borish va avtomatlashtirish bugungi kunning zamonaviy
yo’nalishlaridan biridir.
