11
korxonalaridan va maishiy kommunal tarmoqlardan qaytgan
suvlardan tashkil topgan bo’ladi. 1956-1980 yillar mobaynida tabiiy
botiqlarga oqizilgan qaytarma suvlar hajmi 77,1 km
3
ni tashkil etgan.
Keyingi
yillarda daryolar, ko’llar, suv omborlarining suvi unga
sanoat va shaharlar oqava suvlarining, ekin maydonlarida hosil
bo’ladigan qaytarma suvlarning qo’shilishi natijasida keskin
yomonlashib ketdi. Bu jarayon ayni
paytda quyidagi sabablarga
bog’liq holda yanada jadallashmoqda va xavfli tus olmoqda.
1. Shahar xo’jaligining va sanoatning, ayniqsa, uning ximiya va
metallurgiya tarmoqlarining suvga bo’lgan talabi ortmoqda, va
tabiiy suvlar ifloslanishining manbai bo’lgan oqava suvlar ham
ko’paymoqda.
2. Oqava suvlarni daryo va ko’llarga oqizish tabiiy suv
manbalaridan foydalanishning bir turi deb qaraldi. Ayniqsa, daryolar
ifloslangan oqava suvlarni yo’q qilishda o’ziga xos tabiiy inshoot deb
qabul qilindi. Ko’pchilik hollarda suvni sun‘iy
tozalash inshootlarini
qurish tugallanmay turib, sanoat ob‘ektlari ishga tushirib
yuborilmoqda.
3. Oqava suvlarni sun‘iy tozalashning hozirgi kundagi
imkoniyatlariga ortiqcha baho berilayapti.
4. Ayrim mutaxassislar, olimlar tomonidan "tabiiy
suvlar
ifloslanishining yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan me‘yori" degan
noto’g’ri nuqtai-nazar ishlatilmoqda. Hozirgi kunda "bu yo’nalish
suvning ifloslanishini chegaralaydi", deb qarash o’zini oqlamaganligi
hammaga ma‘lum bo’lib qoldi.
5. Tabiiy suv manbalariga ekin maydonlaridan chiqqan
suvlarning oqizilishidir.
Yuqorida keltirilgan ma‘lumotlardan ko’rinib turibdiki, hozirgi
kunda Respublikamizda eng dolzarb masalalardan
biri suvni sifat
jihatdan muhofaza qilishdir. Bu muammoni hal etishda ko’pchilik
olimlar qaytarma va oqava suvlarni tozalashni asosiy yo’l deb
qaramoqdalar. Lekin, bu yo’l juda murakkab bo’lib, qimmatga
tushadi. Ikkinchidan, eng takomillashgan sun‘iy tozalash inshootlari
ham suvni to’la tozalashga imkon bermaydi. Suvni 80-90 foiz
12
tozalash yetarli darajada takomillashgan deb qabul qilinadi. Bu
holda 10-20 foiz o’ta chidamli ifloslantiruvchi moddalar yana suv
tarkibida qoladi.
Bu asosiy masala esa bir qancha choralar tizimini o’z ichiga
oladi. Ular oqava suvlarni daryolar, ko’llar, suv omborlariga oqizishni
iloji boricha kamaytirishga, ayrim hollarda esa to’la to’xtashishga
qaratilgandir. Faqat shu yo’lgina masalani tubdan hal qilishga imkon
beradi, toza suvni tashlandiq suvga aralashtirishdan xalos etadi. Shu
yo’l bilan tabiiy suvlarning sifatini yaxshilash
va ularning miqdorini
ko’paytirish mumkin, chunki bunda butun daryo suvi toza bo’lib,
iste‘mol uchun yaroqli bo’ladi, toza suv hajmi bir necha marta ortadi.
