• Tayanch tushunchalar
  • 1.Tilshunoslik va logopediya. Logopediya fanining maqsadi, vazifalari.
  • Logopediyaning boshqa fanlar bilan aloqasi.
  • -mavzu: Tilshunoslik va logopediya




    Download 1,52 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet22/64
    Sana23.11.2023
    Hajmi1,52 Mb.
    #104038
    1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   64
     
    10-mavzu: Tilshunoslik va logopediya
    Reja: 
    1.Tilshunoslik va logopediya. Logopediya fanining maqsadi, 
    vazifalari. 
    2.Logopediyaning boshqa fanlar bilan aloqasi.
    3.Bolalar nutqining rivojlanish xususiyatlari.
    4. Nutq buzilishlarini tasniflash. Tibbiy-pedagogik tasniflashda 
    ajratiladigan nutq buzilishlarining turlari. Psixologik-pedagogik tasnif. 
    Tayanch 
    tushunchalar: 
    logopediya, 
    sistemalilik, 
    komplekslilik, 
    rivojlanish tamoyilini, nutq buzilishi, faoliyatli yondashuv, ontogenetik 
    tamoyil, etiologiya va mexanizmlarni hisobga olish tamoyili 
    (etiopatogenetik tamoyil), nuqsonli nutqning buzilish alomatlari va 
    tuzilishini hisobga olish.


    66 
    1.Tilshunoslik va logopediya. Logopediya fanining maqsadi, 
    vazifalari. Logopediya bu – nutq buzilishlari haqidagi maxsus ta‘lim va 
    tarbiya vositasida nutq buzilishlarini o‗rganish, tuzatish va oldini olish 
    haqidagi pedagogik fandir. Logopediya nutq faoliyati buzilishining 
    sabablari, mexanizmlari, alomatlari, oqimlari tarkibini o‗rganadi. 
    Shuning uchun uni maxsus pedagogika sirasiga qo‗shadilar. Ushbu 
    mavzuni shakllantirishda pedagogika oliy bilimgohi ―Defektologiya‖ 
    ixtisosligi talabalari uchun mo‗ljallangan ―Logopediya‖ o‗quv 
    qo‗llanmasidan foydalanildi.
    53
     ―Logopediya‖ termini grekcha logos (so‗z, nutq), peydeo 
    (tarbiyalayman, o‗qitaman) so‗zlardan tashkil topgan bo‗lib, tarjimada 
    to‗g‗ri ―nutqni tarbiyalash‖ ma‘nosini anglatadi. Fan sifatida logopediya 
    nutq nuqsonini tuzatish, nutqiy faoliyati zaiflashgan shaxslarni o‗qitish 
    va tarbiyalash jarayoni hisoblanadi. Logopediyani o‗rganish obyekti – 
    nutq nuqsoniga ega bo‗lgan shaxs. Adabiy tilda qabul qilingan nutq 
    normasidan biroz bo‗lsa ham chetga chiqish – bu nutq nuqsoni deb 
    hisoblanadi.
    Logopediya fanining quyidagi vazifalarini ajratib ko‗rsatish 
    mumkin: 
    1. Nutq 
    buzilishining 
    turli 
    shakllarida 
    nutq 
    faoliyatining 
    ontogenezini o‗rganish. 
    2. Nutq 
    buzilishlarining 
    keng 
    tarqalganligi, 
    alomatlari 
    va 
    darajalarini aniqlash. 
    3. Nutqiy faoliyati buzilgan bolalarning o‗z-o‗zidan va biror 
    maqsadga qaratilgan rivojlanish dinamikasini, shuningdek, nutqiy 
    zaiflikni ularning shaxs sifatida yetishuviga, ruhiy rivojlanishiga, turli 
    ko‗rinishdagi faoliyatlarini namoyon qilishga, o‗zlarini tutishlariga 
    ta‘sirini aniqlash. 
    4. Rivojlanishida turli xil farqlar bo‗lgan bolalarda (eshitish, 
    ko‗rish, fikrlash qobiliyatining hamda tayanch harakat apparatining 
    53
    Филичева Т.Б., Волкова Л.С., Чиркина Г.В., Мўминова Л.Р., Аюпова М.Ю. Логопедия. – Тошкент: 
    Ўқитувчи, 1993. –Б.5-13; 28-34; 46-49.


    67 
    buzilishi hollarida) nutqning shakllanishi va nutq buzilishlari 
    xususiyatini o‗rganish. 
    5. Nutq buzilishining kelib chiqish sabablari, mexanizmlari, 
    tuzilishi va alomatlarini aniqlash. 
    6. Nutq buzilishlarining pedagogik tashxisi, metodlarini ishlab 
    chiqish. 
    7. Nutq buzilishlarini tartibga solish. 
    8. Nutq buzilishini bartaraf etish tamoyillari, differensiyalashgan 
    metodlari va vositalarini ishlab chiqish. 
    9. Nutq buzilishining oldini olish metodlarini takomillashtirish. 
    10. Logopedik yordamni tashkil etish masalalarini ishlab chiqish. 
    Logopediyaning yuqorida ko‗rsatilgan vazifalarida uning ham 
    nazariy, ham amaliy yo‗nalishlari belgilab berilgandir. Uning nazariy 
    tomoni – nutq buzilishlarini o‗rganish, hamda ularning oldini olish, 
    aniqlash va tuzatishning ilmiy asoslangan metodlarini ishlab chiqishdan 
    iborat. Amaliy tomoni – nutq buzilishining oldini olish, aniqlash va 
    bartaraf etishni o‗z ichiga oladi. Logopediyaning nazariy va amaliy 
    vazifalari bir-biriga chambarchas bog‗langandir. Qo‗yilgan vazifalarni 
    hal etish uchun quyidagilarni amalga oshirish kerak: 
    1) fanlararo aloqalardan foydalanish va nutq hamda undagi 
    nuqsonlarni 
    o‗rganuvchi 
    ko‗plab 
    mutaxassislar 
    (psixologlar, 
    neyropsixologlar, neyrofiziologlar, tilshunoslar, pedagoglar, turli 
    ixtisosdagi vrachlar va boshqa kishilar)ni hamkorlikda ish olib borishga 
    jalb etish; 
    2) nazariya sohasidagi yangiliklarni amaliyotga tezroq tatbiq etish 
    uchun fan va amaliyot o‗rtasidagi aloqalarni, nazariy va amaliy 
    muassasalar orasidagi hamkorlikni ta‘minlash; 
    3) nutqning buzilishini o‗z vaqtida aniqlash va bartaraf etish 
    tamoyillarini amalga oshirish; 
    4) nutq buzilishining oldini olish uchun aholi o‗rtasida logopedik 
    bilimlar targ‗ibotini olib borish.
    Yuqoridagi vazifalarning bajarilishi logopediyaning ta‘sir kuchini 
    belgilaydi. 


    68 
    Logopedik ta‘sir etishning asosiy yo‗nalishi nutqning rivojlanishi, 
    nuqsonli nutqni tuzatish va nuqsonlarning oldini olishdan iborat. 
    Logopedik ish jarayonida sezuvchanlik qobiliyatini rivojlantirish, uni 
    harakatga keltiruvchi kuch, ayniqsa, nutqqa ta‘sir etuvchi harakatlarni 
    bilish, ayniqsa, tafakkur faoliyatini, xotira, diqqat jarayonlarini 
    rivojlantirish, shuningdek, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, 
    yaxshilash bilan bir vaqtda bola shaxsini tarkib toptirish, ijtimoiy 
    muhitga ta‘sir etish nazarda tutiladi. Logopedik jarayonni tashkil etish 
    nutq buzilishini to‗g‗rilash bilan bir qatorda psixofizik nuqsonlarni ham 
    tugatish yoki yengillatish uchun sharoit yaratadi. U pedagogik ta‘sir 
    qilishning muhim maqsadi bo‗lgan shaxsni har tomonlama kamol 
    toptirish imkonini beradi. 
    Logopediyaning ahamiyati. Logopediya fan sifatida muhim nazariy 
    va amaliy ahamiyatga egadir. U tilning, nutqning ijtimoiy mohiyati, 
    bolaning nutqi, tafakkuri va butun ruhiy faoliyatning chambarchas 
    bog‗liqligi bilan belgilanadi. Nutq vazifasi insonning muhim ruhiy 
    vazifalaridan biri hisoblanadi. Nutq rivojlanishi jarayonida bilish 
    faoliyatining oliy shakllari, tafakkur qobiliyatlari shakllanadi. So‗zning 
    ahamiyati o‗z-o‗zidan umumlashtiruvchi hisoblanadi va shu munosabat 
    bilan o‗zida nafaqat nutq birligini, balki tafakkur birligini ham namoyon 
    qiladi. Ular aynan o‗xshash emas va ma‘lum darajada bir-biriga bog‗liq 
    bo‗lmagan holda paydo bo‗ladi. Lekin bolaning ruhiy rivojlanishi 
    jarayonida murakkab, sifat jihatdan yangi birlik nutqiy tafakkur, nutqiy 
    fikrlash faoliyati paydo bo‗ladi. Nutqiy muomala qobiliyatini 
    o‗zlashtirish o‗ziga xos insoniy, ijtimoiy aloqalar uchun zamin 
    hozirlaydi. U tufayli bolaning atrof-muhit haqidagi tasavvurlari 
    shakllandi va oydinlashadi, uni aks ettirish shakllari takomillashadi. 
    Bolaning nutqni o‗zlashtirishi uning xatti-harakatlarini anglash, 
    rejalashtirish va tartibga solishga imkon beradi. Nutqiy muomala 
    faoliyatning turli shakllarini rivojlantirish va jamoa mehnatida ishtirok 
    etish uchun muhim shart-sharoitlar yaratadi. U yoki bu darajadagi nutq 
    buzilishlari (nutq buzilishlarining xususiyatiga bog‗liq holda) bolaning 
    barcha ruhiy rivojlanishlariga salbiy ta‘sir etadi, uning faoliyatida, 
    yurish-turishida aks etadi. Og‗ir nutqiy buzilishlar aqliy rivojlanishga, 


    69 
    ayniqsa, bilish faoliyati oliy darajalarining shakllanishiga ta‘sir etishi 
    mumkin.
    Nutq buzilishi, nutqiy muomalaning cheklanganligi bola shaxsining 
    shakllanishiga salbiy ta‘sir ko‗rsatishi, aslida bo‗lmagan ruhiy 
    buzilishlarni, hissiy-irodaviy sohaning o‗ziga xos xususiyatlarini keltirib 
    chiqarishi, 
    uning 
    xarakteridagi 
    salbiy 
    fazilatlar 
    (tortinchoqlik, 
    qat‘iyatsizlik, odamovilik, salbiylik, nomukammallik tuyg‗usi)ning 
    rivojlanishi uchun yo‗l ochib berishi mumkin. Bularning barchasi 
    savodxonlikni egallashga, umuman o‗zlashtirishga, kasb tanlashga 
    salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Demak, logopediya fanining ahamiyati bolaning 
    nutqiy buzilishini bartaraf etish, shu bilan birga uning mukammal, har 
    tomonlama rivojlanishini ta‘minlashdan iboratdir. 
    2.Logopediyaning boshqa fanlar bilan aloqasi. Logopediya boshqa 
    fanlar bilan chambarchas bog‗langandir. Shaxsga har tomonlama ta‘sir 
    ko‗rsatish, nutq buzilishini bartaraf etish va oldini olish bilan 
    omilkorona shug‗ullanish uchun nutqdagi nuqsonlarning belgilarini, 
    ularning etiologiyasi, mexanizmlari, nutq faoliyati buzilishi tarkibidagi 
    nutqiy va nutqsiz belgilar munosabatlarini bilish kerak. Bu 
    logopediyaning boshqa fanlar bilan bo‗ladigan aloqasini belgilaydi. 
    Tizimlar ichidagi va tizimlararo aloqalar bor. Tizim ichidagi 
    aloqalarga pedagogika hamda maxsus pedagogikaning turli sohalari: 
    surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofrenopedagogika metodikasi, 
    umumiy va maxsus psixologiya bilan bo‗ladigan aloqalari kiradi. 
    Tizimlararo aloqalarga esa tibbiy-biologik va tilshunoslik fanlari 
    o‗rtasidagi aloqalar kiradi. 
    Logopediya umumiy anatomiya va fiziologiya, nutq mexanizmlari, 
    nutq jarayonining bosh miyada tashkil etilishi haqidagi, nutq faoliyatida 
    ishtirok etadigan analizatorlarning qurilishi va harakatga kelishi 
    haqidagi bilimlardan foydalanadi. 
    Nutq buzilishi mexanizmlarini tushunish tuzatish jarayoni 
    qonuniyatlarini aniqlash uchun oliy ruhiy funksiyalarning dinamik 
    lokalizatsiyalanishi to‗g‗risidagi, nutqning ongda shakllanishi borasidagi 
    bilimlarni egallash kerak bo‗ladi.


    70 
    Nutq murakkab funksional jarayondir. Uning asosida muloqot 
    jarayonidagi til belgisi tartiblaridan qo‗llanish yotadi. Tilning murakkab 
    tizimi uzoq muddatli ijtimoiy-tarixiy rivojlanish mahsuli bo‗lib, u bola 
    tomonidan nisbatan qisqa muddatlarda o‗zlashtirib olinadi. 
    Nutqiy tizim bosh miya a‘zolarining faoliyatiga asoslanadi. Ulardan 
    har biri nutq faoliyatining o‗ziga xos vazifasini bajaradi. 
    A.R. Luriya miya faoliyatini uchta funksional blokka ajratadi. 
    Birinchi blokbosh miya po‗stlog‗i osti (yuqori stvol va limbik 
    oblast) haqidagi bilimlarni o‗z ichiga oladi. U bosh miya qatlami 
    tonusining normalligi va uning tetiklik holatini ta‘minlaydi. 
    Ikkinchi blok –  orqa miya qatlami katta yarimsharlari bo‗laklarini 
    o‗z ichiga oladi, tashqi dunyodan olingan sezgi axborotlarini qabul 
    qiladi, qayta ishlaydi va saqlaydi. U bilish (gnostik) jarayonini amalga 
    oshiradigan asosiy miya apparati hisoblanadi. Uning tuzilishi birlamchi, 
    ikkilamchi va uchlamchi doiralarga ajraladi. Birlamchi doira – miya 
    qatlamining proyeksion doiralaridir, uning neyronlari juda ham yuqori 
    darajada o‗ziga xosligi bilan ajralib turadi. Ularda alohida sezgi 
    a‘zolaridan sezgi axborotlarini qabul qilish hodisasi yuz beradi. 
    Miya qatlami apparatlarining birlamchi doiralari ustidan ikkilamchi 
    doiralar qurilgandir. Ular birlamchi doira orqali olingan qo‗zg‗alishlarni 
    tahlil qiladi. Ikkilamchi doiralar birlamchi doiralar kabi, o‗zining 
    ixtisosiy moddalligi (ko‗rish, eshitish va boshqa doiralar)ni saqlaydi. 
    Birlamchi va ikkilamchi doiralar u yoki bu analizator (ko‗rish, eshitish 
    va boshqalar)ning bosh miya qatlami birikmasini o‗zida namoyon etadi. 
    Uchlamchi doiralar analizatorlarning miya qatlami bo‗linmalarini 
    o‗zgartirish doiralari hisoblanadi. Ular turli moddallikda olingan sezgi 
    axborotlarini tahlil, sintez, integratsiya qilish vazifasini o‗taydi. Ularning 
    faoliyati asosida sintezlarning beqaror va tashqi darajasidan simvolik 
    darajaga, e‘tiborini qaratish munosabatlari, murakkab logik-grammatik 
    so‗zlar qurilishi haqidagi bilimlar bilan ish ko‗rishga o‗tish sodir bo‗ladi. 


    71 
    Uchinchi blok katta yarim sharlar qobig‗ining oldingi bo‗limlari 
    (motor, motor oldi va old frontal soha) doirani o‗z ichiga oladi. Bu blok 
    inson faoliyatini rejalashtirish, moslashtirish va nazorat qilishni 
    ta‘minlydi. U, shuningdek, miya qobig‗i ostidagi a‘zolar faoliyati barcha 
    tizimlarning tonusi va tetik holatini ular faoliyati oldiga qo‗yilgan 
    vazifalarga muvofiq moslashtirishni amalga oshiradi. 
    Nutq faoliyati barcha bloklarning birgalikda ishlashi natijasida 
    vujudga keladi. Shu bilan birga har bir blok nutq jarayonida alohida, 
    maxsus o‗ziga xos xususiyati bilan ishtirok etadi. 
    Nutqning akustik belgilarini ajratib ko‗rsatish va differensiyalash 
    nutq-eshitish analizatori kortikal apparatlarning analitik-sintetik faoliyati 
    bilan ta‘minlanadi. Bunga miya qobig‗i markaziy va old motor quyi 
    bo‗linmalari sohasi bilan bog‗liq bo‗lgan bosh miya qobig‗i (Vernike 
    doirasi)ning so‗l yuqori ikkilamchi qismlari kiradi. 
    Nutq aktining artikulyatsiyalashuvi, motor tashkil etilishi jarayoni 
    nutq apparati muskullarining murakkab tuzatuv ishini maxsus 
    muvofiqlashtirish asosida amalga oshiriladi. Nutq aktining motor quyi 
    yig‗indisi markaziy qismlarning ikkilamchi bo‗limlari (kinestetik 
    apparat) va chap o‗ram qismining quyi bo‗limlari (kinetik apparat) bilan 
    ta‘minlanadi. Markaziy qismda nutq apparati muskullaridan 
    yuboriladigan kinestetik sezgilar analizi sodir bo‗ladi. O‗ram qismida 
    esa nutq aktining motor dasturi tashkil etiladi, qator nerv impulslari, bir 
    harakatdan ikkinchi harakatga yengil o‗tish imkoniyatini ta‘minlovchi 
    kinestatik modellar yaratiladi. 
    Nutq birliklarini tanlanish va ularning kompensatsiyalashuvi, 
    ma‘noning nutq ko‗rinishiga aylanish jarayoni bosh miya qobig‗ining 
    eng yuqori darajada shakllanishidir. U, ya‘ni nutq bosh suyagi old va 
    ustki qismi uchlamchi bo‗linmalarining aralashuvisiz hosil bo‗lmaydi. 
    Bosh miya qobig‗ining uchlamchi bo‗limlari bir tekisda qabul 
    qilinadigan akustik-motor axborotlarining fikrlash sxemasi va 
    obrazlariga o‗tkazilishini ta‘minlaydi. Miya qobig‗ining ustki qismida, 
    keng aloqalarni anglatuvchi sxema ham shakllanadi. 


    72 
    Yozma nutq jarayonida ham bosh miya qobig‗ining ensa va ensa-
    tepa qismlarining turli bo‗limlari ishtirok etadi. 
    Shunday qilib, nutq jarayonida bosh miya qobig‗ining turli qismlari 
    turlicha ishtirok etadi. Bosh miya qobig‗i qaysidir qismining 
    jarohatlanishi nutq faoliyati buzilishining o‗ziga xos alomatlariga olib 
    keladi. Nutq jarayonining miyada amalga oshishi haqidagi ma‘lumotlar 
    nutq faoliyati buzilishining etilogiyasi va mexanizmlari to‗g‗risidagi 
    tasavvurlarni aniqlashtirishga imkon beradi. Bu ma‘lumotlar bosh 
    miyaning lokal jarohatlanishidagi nutq buzilishlarining turli shakllarini 
    (afaziya) differensial diagnostikasi uchun juda muhim bo‗lib, bemorlar 
    nutqini tiklash ustida samarali logopedik ish olib borish imkonini beradi. 
    Logopediya otorinolaringologiya, nevropotologiya, psixopatologiya, 
    oligofreniya klinikasi, pediatriya bilan uzviy bog‗langandir. Jumladan, 
    nutq va eshitish a‘zolarining patologiyasi (masalan, tovush buzilishida) 
    nafaqat buzilishlar etilogiyasini aniqlashga, balki tibbiy ta‘sir ko‗rsatish 
    bilan bo‗ladigan logopedik ishlarni to‗g‗ri qo‗shib olib borish uchun 
    ham imkon beradi. Masalan, tovushning buzilishi qisman hiqildoq va 
    tovush burishiqlari (g‗urralar, tugunchalar, papillomalar, tovush 
    burmalarining chandiqqa aylanishi va boshqalar) ning turli organik 
    jarohatlanishidan hosil bo‗lishi mumkin. Bunday hollardagi tovush 
    buzilishining tovush apparati fiziologik ishini normallashtirmay turib 
    davolash mumkin emas. Bu dori-darmon, jarrohlik, fizioterapiya, 
    psixoterapiya uslubida ta‘sir etish bilan ta‘minlanadi. 
    Nutq buzilishining ko‗pgina turlari markaziy asab tizimining 
    organik shikastlanishi bilan bog‗liq bo‗lib, u logoped va nevropatolog-
    vrach yoki psixonevrologning hamkorlikda ishlashi bilan aniqlanishi 
    mumkin. Nutq buzilishi hollarida ruhiy faoliyatning turli buzilishlari: 
    ruhiy rivojlanishda orqada qolish, o‗zini tutish va his-hayajon 
    hollaridagi buzilishlar, diqqat-e‘tibor, xotira, aqliy faoliyat buzilishlari 
    ko‗zga tashlanishi mumkin. Nutq buzilishlarini ularning paydo bo‗lish 
    mexanizmlari tahlili, markaziy asab tizimi buzilishlari bilan bog‗liq 
    bo‗lgan, birlamchi va ikkilamchi ruhiy faoliyati ishlarining hammasi 
    psixonevrolog-vrachning xizmat doirasiga kiradi. Psixonevrolog-vrach 


    73 
    bolaning aqliy jihati haqida xulosa chiqaradi, nutqiy kamchiligini tibbiy 
    jihatdan aniqlaydi, talab etiladigan davo choralarini qo‗llaydi. 
    Nutq buzilishining ko‗pgina ko‗rinishlari miya rivojlanishining 
    barvaqt sekinlashuvi bilan bog‗liq. Bunday hollarda logopedik ish 
    markaziy asab tizimini maxsus dori-darmonlar bilan davolash orqaligina 
    samara berishi mumkin. Bunday davoni psixonevrolog-vrach belgilaydi. 
    Ayrim paytlarda nutq buzilishlari his-hayajonli qo‗zg‗olishning 
    kuchayishi natijasida sodir bo‗ladigan harakatdagi notinchlik bilan 
    qo‗shiladi. Bunda bola maxsus davolangunga qadar logopedning ishi 
    samara bermaydi. 
    Nutqning 
    alohida 
    ko‗rinishdagi 
    buzilishlariga, 
    masalan, 
    duduqlanishning ayrim turlari, mutizmga yoki keskin ruhiy iztiroblar – 
    qo‗rqish, hayajon, ko‗nikkan muhitning almashinishi (yaqin kishilaridan 
    ayrilish) va boshqalar sabab bo‗lishi mumkin. Ularning paydo bo‗lish 
    vaqtida bola tegishli kun tartibi va davoga muhtoj bo‗ladi; faqat 
    psixonevrolog-vrach va logopedning hamkorlikda ish olib borishi uning 
    sog‗ayib ketishiga zamin hozirlaydi. Bu ma‘lumotlarning hammasi 
    shundan dalolat beradiki, logopediya pedagogik fan hisoblangani bilan u 
    o‗z oldidagi vazifalarini faqat tibbiyot fanlari va avvalo, nevropatologiya 
    hamda bolalar psixologiyasi yordamida muvaffaqiyatli bajarishi 
    mumkin. 
    Anomal bolalarni, shu jumladan, nutqi buzilgan bolalarni ham 
    o‗qitish va tarbiyalash nazariyasi asab tizimi tuzilishi, uning rivojlanish 
    xususiyatlari va vazifalari haqidagi bilimlar asosiga quriladi. 
    Logoped nutq buzilishining nevrologik asoslarini bilishi, bolalar 
    psixopatologiyasi masalalarini tushunishi kerak. Unda oligofreniya va 
    ruhiy 
    rivojlanishning 
    tormozlanishi, 
    harakat 
    va 
    his-hayajonli 
    buzilishlarda namoyon bo‗ladigan, bolalardagi ruhiy buzilishlarning eng 
    ko‗p uchraydigan shakllari haqida ham tasavvur bo‗lishi lozim. Bu 
    bilimlar unga nutq buzilishining sabablarini to‗g‗ri aniqlashda, 
    tuzatishning samarali metodlarini tanlashda, bolani o‗qitish va 


    74 
    tarbiyalash hamda uning nuqsonli rivojlanishini oldini olishda yordam 
    beradi. 
    Nevropatologiya, psixologiya, oligofreniya klinikasi, eshitish, 
    ko‗rish, nutq a‘zolari patologiyasi bilan aloqada bo‗lish nutq buzilishini 
    farq qilgan holda tashxis qilish uchun zarurdir. Shundan kelib 
    chiqadigan bo‗lsak, sensor alaliya va eshitishning pasaygan hollaridagi 
    nutq buzilishlarini aniqlash, eshitish faoliyatini chuqur tekshirishni talab 
    qiladi; oligofreniya va alaliya hollaridagi nutq buzilishlarini belgilash 
    ruhiy va sensomotor rivojlanish xususiyatlarini, intellektning ahvolini 
    aniqlashsiz bo‗lmaydi. 
    Tibbiyot fanlaridan ma‘lumotlar logopedga nutq buzilishining 
    mexanizmlari, etilogiyasini o‗rganishga to‗g‗ri yondashish uchun 
    yordam beradi, nutq buzilishlarining turli ko‗rinishlarini bartaraf etishda 
    diagnostika va differensiyalashgan logopedik ta‘sir etish masalalarini 
    to‗g‗ri hal etish imkonini yaratadi. Bolalarni turli tipdagi maxsus 
    muassasalarga to‗g‗ri tanlash ham tashxis qo‗yishga bog‗liqdir. 
    Logopediya tilshunoslik va psixolingvistika bilan uzviy bog‗langan. 
    Nutq tillar birligining turli darajasi va ularning amal qilish qoidalaridan 
    foydalanishni ham nazarda tutadi. Ular har xil buzilishlarda turlicha 
    buzilishi mumkin. Bolaning til normalarini o‗zlashtirib olish qonunlari 
    va izchilligini bilish logopedik xulosalarni aniqlashtirishga yordam 
    beradi, logopedik ta‘sir etish tizimlarini ishlab chiqish uchun zarur 
    bo‗ladi. 

    Download 1,52 Mb.
    1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   64




    Download 1,52 Mb.
    Pdf ko'rish