C++ DASTURLASH TILIDA MASSIV ELEMENTLARINI SARALASH

139 
Bir o„lchovli massiv elementlarini tartiblash 
Massiv elementlarini tartiblash jarayoni ikki xil bo‗ladi, ya‘ni massiv 
elementlarini o‗sish yoki kamayish bo‗yicha tartiblash mumkin. C++ dasturlash 
tilida massiv elementlarini o‗sish va kamayish bo‗yicha tartiblashda bir biridan 
katta farq qilmaydi, ularning algoritmi bir xil bo‗ladi faqat o‗sish va kamayish 
bo‗yicha tartiblashda bitta > yoki < shartlar bilan farq qiladi. Shuning uchun 
tartiblash masalalarini bittasini o‗sish yoki kamayishni tushuntirib o‗tamiz siz 
uning tarkibidagi shartni teskarisiga almashtirsangiz o‗sish bo‗lsa kamayish, 
kamayish bo‗lsa o‗sishga almashadi. Ketma-ketliklar va ular ustida amallar orqali 
hal etiladigan masalalar tarkibida ketma-ketliklarning o‗sish yoki kamayish 
tartibda saralash muommolari yotadi.
Dastlab saralash algoritmlarinig eng oddiy turini ko‗rib o‗tamiz. Bunda berilgan 
ketmaketlikning har bir elementi o‗zidan keying elementlar bilan solishtiriladi agar 
kichik bo‗lsa almashtiriladi aks holda keyingisi bilan solishtiriladi, shu tariqa 
massivning kichik elementlari ro‗yxat boshiga kattalari esa ro‗yxat oxiriga borib 
joylashadi.
Algoritmdagi jarayonni aniqlash uchun quyidagi masalaga e‘tibor bering. 
A=[3; 5; 1; 0; 6] ketma ketlikni oddiy usul bilan saralash algoritmi bo‗yicha 
quyidagi almashtirishlar hosil bo‗ladi. 
[3; 5; 1; 0; 6], [1; 5; 3; 0; 6] , [0; 5; 3; 1; 6] , [0; 3; 5; 1; 6], [0; 1; 5; 3; 6], [0; 1; 
3; 5; 6].
Demak yuqoridagi misolga e‘tibor bersak eng kichik elementlar ro‗yxat 
boshiga birin keyin harakatlanib o‗tmoqda natijada berilgan ketma ketlik o‗sish 
tartibida saralanib qoladi. Bu usulni C++ dasturlash tilida quyidagicha 
tasvirlashimiz mumkin. 
 

#include  
using namespace std;
int main()
{ int a[90]; 
int n,t; cout<<‖n=‖;
cin>>n;
for(int i=0;icin>>a[i];
for(int i=0;ifor(int j=i+1;jif(a[i]>a[j]) { t=a[i]; 

140 
a[i]=a[j]; 
a[j]=t; 
} 
for(int j=0;jcout<cout<<‖\n‖;
return 0;
}
Kiritish uchun ma‘lumot 
n=5 
3 5 1 0 6 
Dastur natijasi 
0 1 3 5 6 
Yuqorida keltirib o‗tilgan algoritm bilan massiv kamayish tartibida ham 
saralash mumkin, faqatgina sikl ichidagi shartni almashtirish kerak. Kamayish 
bo‗yicha tartiblash uchun C++ dasturlash tilida quyidagi dasturga e‘tibor bering. 
 

#include  
using namespace std;
int main()
{ int a[90]; 
int n,t; cout<<‖n=‖;
cin>>n;
for(int i=0;icin>>a[i];
for(int i=0;ifor(int j=i+1;jif(a[i]a[i]=a[j]; 
a[j]=t; 
} 
for(int j=0;jcout<return 0;
}
Kiritish uchun ma‘lumot 
n=5 
3 5 1 0 6 
Dastur natijasi 
6 5 3 1 0

141 
Saralash uchun bir nechta usullar mavjud, lekin ko‗p hollarda biz ketma-
ketliklarni saralashda vaqt chegarasidan yutqazib qo‗yamiz.
Bunday holatlarni oldini olish uchun ba‘zi mavjud usullarni keltiramiz. 
O‗rniga qo‗yish usuli bilan saralash algoritmi: 
Bunda ikkinchi elementdan 
boshlab har bir element tanlab olinib o‘zidan oldingi elementlar bo‗yicha 
solishtiriladi. Natijada tanlangan element o‘zidan oldingi elementlar ichida 
solishtirish natijasida o‘z joyiga borib tushadi. Bu holat toki oxirgi elementgacha 
bajarilib boradi.
Algoritmdagi jarayonni aniqlash uchun quyidagi masalaga e‘tibor bering. 
A=[3; 5; 1; 0; 6] ketma ketlikni o‗rniga qo‗yish usuli bilan saralash algoritmi 
bo‗yicha quyidagi almashtirishlar hosil bo‗ladi. 
[3; 5; 5; 0; 6], [3; 3; 5; 0; 6] , [1; 3; 5; 0; 6] , [1; 3; 5; 5; 6], [1; 3; 3; 5; 6], [1; 1; 
3; 5; 6], [0; 1; 3; 5; 6]
 
Ushbu jarayonni amalga oshiruvchi algoritm quyidagicha: 
Algoritm bo‗yicha C++ tilida quyidagi dastur asosida ko‗p elementdan iborat 
massivlarni ham saralash mumkin. 
#include  
#include  
#pragma hdrstop 
using namespace std; 
#pragma argsused 
int main(int argc, char* argv[]) 
{ int l,i,x,n; int a [100]; cout<<"n="; cin>>n; 
Bosh 
N,A[i] 
(l>=1) 
(a[l]>x) 
1 
0 
i=2;i<=N;i++ 
x=a[i]; l=i-1;
A[l+1]=A[l];
l=l-1;
A[l+1]=x; 
A 
Tamom 

142 
for(int i=1;i<=n;i++) cin>>a[i]; 
for(int i=2;i<=n;i++) 
{ x=a[i]; l=i-1; while((l>=1)&(a[l]>x)) { a[l+1]=a[l]; l=l-1; } 
a[l+1]=x; 
} 
for(int j=1;j<=n;j++) cout<system("pause"); 
return 0; } 
O‗rin almashtirish usuli bilan saralash algoritmi: 
Usulning asosiy prinsipi 
katta elementlarning ro‗yxat uchiga otilib chiqadi va bu vaqtda kichik 
qiymatlar pastga tushadi. Usulda ichma ich sikldan foydalaniladi birinchi n-1 
marta, ikkinchi n-2 marta va oxiri bir marta har bir element o‘zidan keyingi 
element bilan solishtiriladi. 
Bunda kichik elementlar ro‗yxat oxiriga katta elementlar ro‗yxat boshiga 
tushadi. Kuzatish mumkinki, har bir o‗tishda bir qancha elementlar siljiydi va 
bitta elementgina o‗zining o‗rnini qat‘iy egallaydi. 
Algoritmdagi jarayonni aniqlash uchun quyidagi masalaga e‘tibor bering. 
A=[3; 5; 1; 0; 6] ketma ketlikni o‗rin almashtirish usuli bilan saralash algoritmi 
bo‗yicha quyidagi almashtirishlar hosil bo‗ladi. 
[3; 1; 5; 0; 6], [3; 1; 0; 5; 6] , [1; 3; 0; 5; 6] , [1; 0; 3; 5; 6], [0; 1; 3; 5; 6] 
O‗rin almashtirish usuli bilan saralash algoritmining ko‗rinishi quyidagicha: 
O‗rin almashtirish usuli C++ tilida quyidagi ko‗rinishda bo‗ladi. 
Bosh 
N,A[i],N1=N,x=1 
X=1 
1 
0 
N1--; x=0; 
i=1;i<=N1;i++ 
A[i]>A[i+1] 
t=A[i]; A[i]=A[i+1]; A[i+1]=t; x=1; 
1 
0 
A 
Tamom 

143 
#include  
#include  
using namespace std; 
int main(int argc, char *argv[]) 
{ int l,i,x,n,t; int a [100]; cout<<"n="; cin>>n; int N1=n; x=1; 
for(int i=1;i<=n;i++) cin>>a[i]; 
while(x==1) 
{ N1--; x=0;
for(int i=1;i<=N1;i++)
if (a[i]>a[i+1])
{t=a[i]; a[i]=a[i+1]; a[i+1]=t; x=1;} 
} for(int j=1;j<=n;j++) cout<system("PAUSE"); return 0; return EXIT_SUCCESS; } 
Yuqoridagi ikki saralash usuli yordamida ko‗p elementli massivlarni qisqa 
vaqt ichida saralash imkoniyatiga ega bo‗lamiz. 

Download 2,67 Mb.