16.5. Marketing samaradorligi.
Har qanday iqtisodiy faoliyat yakuni samaradorlik bilan yakunlanishi
lozim. Samaradorlik iqtisodiy faoliyatning yakuniy natijasi sifatida
aniqlanadi, o’rganiladi, o’lchanadi va baholanadi. Samaradorlik aksariyat
hollarda ikki yo’nalishda aniqlanadi:
1) har qanday faoliyatning yakuniy natijasi sifatida tavsiflanib
samaradorlik, olingan natijalarga sarflangan resurslarni hisoblash, aniqlash
orqali aniqlanadi. Bu iqtisodiy samaradorlikka xos jihatlardir.
2) maqsadlar, harakat yo’nalishlari, tasavurlarni shakllantirish orqali
aniqlanadigan samaradorlik. Bu ijtimoiy samaradorlik hisoblanadi.
Bugungi raqobatli bozor sharoitida har bir korxona, hududning
marketing samaradorligini o’rganish va aniqlash dolzarb masalalardan
biriga aylanib bormoqda.
Marketing
samaradorligini
marketing
faoliyatining
yakuniy
ko’rsatkichlari (savdo hajmi, foyda, bozor ulushi)ning marketing
xarajatlariga nisbati sifatida aniqlash mumkin. Umuman korxonaning
yakuniy natijasida marketingni ulushini aniqlash ancha qiyin. Bundan
tashqari,
marketing
samaradorligi
strategik
jihatdan,
marketing
xizmatining samarali ishlashi bilan ham tavsiflanishi mumkin.
Ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik ma’lum bir ko’rsatkichlar orqali
aniqlanganidek, marketing faoliyati samaradorligi ham ma’lum bir
ko’rsatkichlar orqali aniqlanadi.
Marketing samaradorligini aniqlashda qo’llaniladigan ko’rsatkichlar
ikki guruhga bo’linadi: ichki ko’rsatkichlar va tashqi ko’rsatkichlar.
Nazorat uchun muhim ichki ko’rsatkichlar tarkibiga quyidagilar
kiradi:
mahsulot birligining tannarxi;
xarajatlar;
aktivlarning aylanuvchanligi;
ishlovchilarning mehnat unumdorligi;
fondlarning qaytimligi;
umumiy rentabellik hisob-kitobi.
265
Bu ko’rsatkichlarning har biri korxona marketingining rentabelligi va
samaradorligining yuqori darajada bo’lishida muhim rol o’ynaydi.
Korxona foydaliligini ta’minlash va nazorat qilish, boshqaruv qarorlarini
qabul qilish kabilarni amalga oshirish, ko’rsatkichlar tahlili belgilab
beradi. Har qanday biznesning muvaffaqiyati uchun ichki va tashqi
faoliyat ko’rsatkichlari hamda ularning samaradorligini baholash muhim
hisoblanadi.
Korxonaning ichki va tashqi samaradorlik ko’rsatkichlarini hisob-
kitob qilishning usullarini auditorlik firmalari ishlab chiqqan. Lekin
keyingi vaqtlarda bozor faoliyatining ichki va tashqi ko’rsatkichlarini
baholashning standartlashgan usullari ishlab chiqilmagan.
Marketing faoliyatining tashqi samaradorlik ko’rsatkichlari uch
toifadagi ko’rsatkichlardan iborat:
1.
Bozor samaradorlik ko’rsatkichlari. Bu ko’rsatkich tashqi bozor
sharoiti va bozor jozibadorligini aniqlashda ishlatiladi. Faoliyatning o’sish
sur’ati, bozor ulushi, bozor jozibadorligi, tarmoq jozibadorligi va potensial
bozor talabi kabi ko’rsatkichlar tizimidan iborat.
2.
Raqobat samaradorlik ko’rsatkichi. Bu tashqi ko’rsatkich bo’lib,
firma tovarlarining raqobatbardoshligini bildiradi. Firma faoliyati
samaradorligi narxlar, mahsulot va xizmatlar sifati, brend va xarajatlar
bo’yicha raqobatbardoshlikni baholash orqali ham aniqlanadi.
3.
Mijozlar
faoliyati
ko’rsatkichlari.
Bu
tashqi
ko’rsatkich
iste’molchilar bilan hamkorlik samaradorligini tavsiflaydi.
Marketing samaradorligining tashqi ko’rsatkichlari 16.1-rasmda
to’liq keltirilgan.
|
