O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

262 
Sotilishlarning tahlili turli mahsulotlarning turli bozorlarda haqiqiy 
sotilish hajmini bu sohada qo‘yilgan vazifalarga nisbatini o‘lchash va 
baholash maqsadida amalga oshiriladi. Bozor ulushining tahlili 
korxonaning raqobatchilarga nisbatan bozordagi holatini aniqlash 
maqsadida amalga oshiriladi. 
16.5-jadval 
Marketing faoliyatida marketing nazoratining turlari 
Nazorat 
turlari 
Asosiy javobgarlik 
Nazoratning maqsadi 
Yillik reja 
nazorati 
Oliy rahbariyat, 
o‘rta bo‘g‘in 
menejerlar 
Quyidagi rejalashtirilgan ko‘rsatkichlar 
natijalarini tahlil qilish: 
sotish hajmini; 
bozor ulushini tahlil qilish; 
harajatlar va sotuv hajmi; 
iste’molchilar fikrining tahlili. 
Foydalilik 
nazorati 
Marketing 
faoliyatining 
nazoratchisi 
Kompaniya qayerda pulni qo‘lga kiritib, 
qayerda 
yo‘qotayotganini 
tekshirish. 
Foydalilik quyidagilar bo‘yicha tahlil 
qilinadi: 
tovarlar; 
hududlar; 
iste’molchilar; 
bozor segmenti; 
taqsimot kanallari; 
buyurtmalar hajmi. 
Samaradorlik 
nazorati 
Chiziqli va shtab 
xizmatlarining 
rahbarlari. 
Marketing 
faoliyatining 
nazoratchisi 
Marketing faoliyatining samaradorligini 
baholash 
va 
oshirish. 
Marketing 
harajatlarini quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha 
tahlil qilish: 
sotuvchilar ishi; 
reklama; 
sotishni rag‘batlantirish; 
taqsimot kanallari. 
Strategik 
nazorat 
Oliy rahbariyat, 
marketing 
auditorlari 
Kompaniya 
bozorlar, 
mahsulotlar 
va 
kanallarga nisbatan o‘z imkoniyatlarldan 
yaxshi foydalanmoqdami: 
marketing auditorlari; 
marketing samaradorligining tahlili.
Marketing harajatlari va sotilishlar hajmi harajatlari quyidagi 
ko‘rsatkichlardan iborat: savdo agentlari faoliyatining harajatlari sotilishlar 
hajmiga nisbati; reklama harajatlarining sotilishlar hajmiga nisbati; 
sotishni rag‘batlantirish harajatlarining sotilishlar hajmiga va sotish 

263 
bo‘limlarining ma’muriy harajatlari sotilishlar hajmiga nisbati. Marketing 
harajatlari va sotilishlar hajmi o‘rtasidagi munosabatni tahlil qilish haqida 
gapirsak, u korxonaga marketing harajatlarining samaradorligini 
baholashga va ularning eng qulay kattaligini aniqlashga imkon beradi. 
Tahlilning miqdor turlari bilan bir vaqtda sifat o‘lchashlarni ham olib 
borish kerak. Ularning natijalari rahbariyatni sotilishlar hajmida ro‘y 
berishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar to‘g‘risida ogoh etishi mumkin. Gap 
iste’molchilar, dilerlar va bozorning boshqa sub’ektlarining fikri va 
munosabatini o‘rganish haqida bormoqda. Bunda iste’molchilarning 
og‘zaki va yozma shikoyatlari sinchiklab o‘rganiladi, maxsus 
iste’molchilar panellari tuziladi, iste’molchilarning qisqa muddatli 
tadqiqotlari olib boriladi. 

Download 2,17 Mb.