“innovatsiya”
salohiyatli ilmiy – texnik
taraqqiyot (ITT)ni haqiqiy, yangi mahsulotlar va texnologiyalarda ro‗yobga
chiqarish jarayoni sifatida talqin qilinadi. Bizning mamlakatimizda yangilik
kiritishlar muammolari ko‗p yillar davomida ilmiy – texnik taraqqiyotning
iqtisodiy tadqiqotlari doirasida ishlab chiqilgan.
Innovatsiyalarning amaliyotga qo‗llash o‗zgarishlarni o‗ziga xos mazmunini
tashkil qiladilar, o‗zgarishlar vazifasi esa innovatsion faoliyatning asosiy vazifasi
bo‗ladi.
Avstriyalik olim Y. Shumpeter tomonidan beshta tipik o‗zgarishlar
ajratilgan:
1) yangi texnika, yangi texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni yangi
bozor ta‘minotidan foydalanish (oldi - sotdi);
2) yangi xususiyatlarga ega ma‘lumotlarni tadbiq etish;
3) yangi xom ashyodan foydalanish;
4) ishlab chiqarish va uning moddiy – texnik ta‘minotini tashkil qilishdagi
o‗zgarishlar;
5) yangi sotish bozorlarini paydo bo‗lishi.
Bu qoidalar Y. Shumpeter tomonidan 1911 yildayoq shakllantirilgan.
Keyinroq, o‗tgan asrning 30 – yillarida u innovatsiya tushunchasini, uni iste‘mol
tovarlarining yangi turlari, yangi ishlab chiqarish va texnik vositalar, bozorlar
tashkiliy shakllarini sanoatga tadbiq etish va ularda foydalanish maqsadidagi
o‗zgarish sifatida talqin etgan holda kiritgan. Ba‘zida innovatsiyaga jarayonli tizim
sifatida qaraladi, shuning bilan yangilik kiritishni vaqtda rivojlanishi va yaqqol aks
ettirilgan bosqichliligi tan olinadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarda innovatsiyalarni bayon qilish metodologiyasi
xalqaro standartlarga asoslanadi. Fan va innovatsiyalar haqidagi axborotlarni
to‗plash, ishlab chiqish va tahlil qilish bo‗yicha ishlarni muvofiqlashtirish uchun
64
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OESR) doirasida fan va texnika
ko‗rsatkichlari bo‗yicha milliy ekspertlar guruhi tashkil qilingan.
Texnologik innovatsiyalar haqidagi ma‘lumotlarni to‗plash uslubiyoti 1992
yilda Oslo shahri (Norvegiya)da qabul qilingan tavsiyalarga asoslanadi. U ―Oslo
qo‗llanmasi‖ nomini olgan.
Xalqaro standarlarga muvofiq innovatsiya bozorga tadbiq etilgan yangi yoki
takomillashtirilgan mahsulot yoki amaliy faoliyatda foydalanilayotgan yangi yoki
takomillashtirilgan texnologik jarayon yoxud sotsial xizmatlarga yangicha
yondashish ko‗rinishida ro‗yobga chiqqan innovatsion faoliyatning yakuniy
natijasi sifatida belgilanadi.
Innovatsion boshqaruv
g‗oyatda murakkabdir. Innovatsion jarayonlarning
rivojlanishi qonuniyatlarini tahlil qilish uchun innvotsion menejerlar bo‗lgan
mutaxassislar zarur, ular yangilik kiritishlarning har xil tashkiliy – iqtisodiy
jihatlari bilan shug‗ullanadilar. Ularning innovatsiyalarni boshqarishdagi asosiy
vazifasi – innovatsion jarayonni ilgari surish, ehtimol bo‗lgan to‗siqlarni bashorat
qilish va ularni bartaraf qilish yo‗llarini belgilashdir.
Bozor iqtisodiyoti uchun yangilangan mahsulotlardan mansabdor bo‗lgan
mustaqil firmalarning raqobati, raqobatlashuvchi yangiliklar bozorning mavjudligi
xosdir.
Buyuk kompaniyalar muvaffaqiyatlarining ko‗p sonli tarixi bundan darak
beradi. SHu sababli yangilik kiritishlarning bozorli tanlovi mavjud, unda
innovatsion menejerlar ishtirok etadilar.
Innovatsion menejerlar ijodiy jamoalarni tashkil qila turib, yangiliklarni
qidirib topish va tarqatish, ilmiy tadqiqotlar va ishlamalarga buyurtmalar portfelini
shakllantirish bilan shug‗ullangan holda, har xil tashkiliy tuzilmalar (fanlar
akademiyasi, OO‗Yu, ilmiy jamiyatlar, tadqiqot tashkilotlari, konstruktorlik
byurolari, injiniring kompaniyalari va boshqalar)da harakat qilishlari mumkin. Ular
ilmiy jamoalarni boshqaradilar, ilmiy tadqiqotlarni muvofiqlashtiradilar. Bularni
barchasi innovatsion boshqaruvchilar malakasi oldiga yuqori talablarni qo‗yadi:
ular ilmiy texnik va iqtisodiy – psixologik salohiyatga, ham an‘anaviy menejer va
65
ham tadqiqotchi olim sifatiga ega bo‗lishlari, yangilik kiritishlarning
samaradorligini baholash va innovatsiyalarni boshqarishga qodir malakali
iqtisodchi bo‗lishlari kerak.
|
