|
O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent to‟qimachilik va yengil sanoat institutiBog'liq SANOAT KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHNI Укув кулланмаMehnat normasining
asosiy maqsadi – belgilangan miqdordagi ishni
bajarish uchun sarf bo‗ladigan ijtimoiy ish vaqtini belgilash yoki belgilangan vaqt
birligida tayyorlangan mahsulot hajmini aniqlash.
Sanoatda yangi texnika va texnologiyani rivojlantirish va joriy qilishda har
bir soxada belgilangan mehnat normasidan foydalaniladi.
Xizmat ko„rsatish normasi deb-
bir yoki bir necha ishchi muayyan ishlab
chiqarish sharoitida sex va uchastkalarda ishlab turuvchi asbob-uskunalar birligiga
xizmat qiluvchi ishchi soniga aytiladi. Xizmat ko‗rsatish normasi oshirilib borilsa,
mehnat unumdorligi ko‗tarilib mahsulot tannarxi kamayadi. U quyidagicha
aniqlanadi:
;
Нхв
Тсм
Нх
(7.3)
149
Bu erda, Tsm – ish vaqtining smena vaqti; Nxv – stakan yoki jixozlar birligiga,
ishlab chiqarish maydonlariga va hokazolarga xizmat ko‗rsatish uchun
sarflanadigan vaqt normasi.
Miqdor (son) normasi
– ishlab chiqarishga xizmat ko‗rsatishda ayrim
funksiyalar bo‗yicha muayyan darajadagi ishni bajarish uchun zarur bo‗lgan
ishlovchilarning har tomonlama asoslangan minimal miqdoridir.
Boshqarish normasi
– bu raxbarga berkitilib qo‗yiladigan yoki tarkibiy
bo‗linmalarning muqobil soni.
Mehnat sarfi normalari o‗zgarmasdan turmaydi. Fan-texnika tarakkiyoti
natijasida tashkiliy-texnikaviy sharoitlar o‗zgargan sari, kadrlar malakasi oshgan
sari u ham o‗zgarib boradi.
Ish vaqtining turkumlanishi.
Ishchining ish vaqti va asbob-uskunalardan
foydalanish vaqti tarkibiy qismlarga bo‗lib o‗rganiladi. Bu haqda batafsil
tushuntirish berilgan. Ish vaqtidan foydalanishda ular 2 guruhga bo‗linadi:
- ish vaqti;
-dam olish vaqti (7.4-rasm).
Ish vaqti tayyorlash va yakunlash, asosiy, yordamchi, ish joyiga xizmat
ko‗rsatish vaqti bo‗lakchalaridan tashkil topadi.
Dam olish vaqtiga ishchiga bog‗liq bo‗lmagann va ishchiga bog‗liq bo‗lgan
dam olish vaqtlari kiradi.
Asosiy ish vaqti belgilangan asosiy ishni bajarish uchun texnologik
jarayonlarga sarflangan vaqtni anglatadi. har bir mahsulot birligi asosiy ish vaqti
qaytarilishi bilan ifodalanadi.
Yordamchi ish vaqti – asosiy ishni amalga oshirish uchun yordamchi ish
jarayonlarga sarf bo‗ladigan vaqtdir.
Ishchiga bog‗liq bo‗lgan dam olish vaqti asosan ishchiga bog‗liq bo‗lib, u 2
ga bo‗linadi:
- belgilangan dam olish va shaxsiy ehtiyoj uchun zarur vaqt;
- mehnat intizomini buzganligi sababli.
|
| |
