Ish joyini tashkil etish
- bu mehnatning samarali o‗tishi uchun mashinalar,
asbob uskunalar va boshqa kerakli predmetlarning muvofiq tarzda joylashtirilgan
tizimidir.
Ish joyi, ishchining mehnat predmetlari yordamida mehnat faoliyatini tashkil
etuvchi zonadir. Ish joyida ishchining o‗zidan tashqari ko‗pgina mehnat
predmetlari ham joylashgan bo‗lishi shartdir, chunki mehnat predmetlarisiz
mehnat faoliyatining samarasi ancha kam bo‗ladi, ba‘zi hollarda umuman faoliyat
yuritib bo‗lmaydi.
143
Xizmat ko‗rsatuvchi mashinalarning soniga qarab ish joylari
bir stanokli va
ko‘p stanokli
turlarga ajraladi.
Ish joyining joylashgan o‗rniga ko‗ra stansionar va harakatlanuvchan turlari
mavjuddir.
Ish joyini tashkil etishda e‘tibor qilinadigan asosiy masala - bu bir ish joyida
bir-biriga o‗xshash va yaqin jarayonlarni amalga oshirish uchun to‗liq imkoniyatlar
va sharoitlar yaratishdir, ya‘ni ish joylarini ma‘lum bir faoliyat bo‗yicha
maxsuslashtirish kiradi.
Ish joylarining maxsuslashtirilishi maxsus jarayonlarning bir joyda sifatli va
tez vaqt ichida bajarilishini ta‘minlaydi, bu esa o‗z navbatida mehnat
unumdorligining oshishiga olib keladi.
Har bir ish joyini tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatishdan asosiy maqsad,
ularning har biriga etarlicha sharoit yaratilgan holda sifatli va arzon mahsulot
ishlab chiqarish kiradi. Ishlab chiqarish jarayonida ish joylarida mehnat qilishning
eng muqobil shaklini qo‗llash, ya‘ni eng kam mehnat sarflab, eng ko‗p va sifatli
mahsulot ishlab chiqarish, jihozlardan va ish fondidan samarali foydalanmoq
lozimdir.
Ish joyini oqilona tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatish ishlab chiqarish
tarmog‗iga, texnologik jarayonlarga, ishlab chiqarish turiga, ishchi mehnatining
xususiyatiga (jismoniy yoki aqliy, og‗ir yoki engil, monotonli yoki turli jarayonli),
mehnat sharoitlari (qoniqarli yoki qoniqarsiz), mehnat taqsimoti va kooperatsiyasi
darajasi va hokazo omillarga bog‗liq . Bu omillar ish joyini tashkil etilishiga, unga
xizmat ko‗rsatilishiga bevosita yoki bilvosita ta‘sir ko‗rsatadi. SHuning uchun ham
bu omillarning ma‘lum bir tomonlarini e‘tiborga olish kerakdir.
Paxta tozalash korxonalarida har bir ish joyi o‗zidan oldingi va keyingi ish
joylari bilan bevosita texnologik bog‗liqdir. SHuning uchun ham paxta tozalash
korxonalarida ish joyini tashkil etishda o‗zaro bog‗lanish omillariga e‘tibor berish
shartdir.
Ish joyini tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatishni loyihalashda quyidagi
ko‗rsatkichlarni aniqlash kerak:
144
- ish joyining qaysi jarayonlarga moslanganligi;
- ish joyining asosiy va yordamchi jihozlar bilan, kerakli moslamalar bilan
ta‘minlanganligi;
- ish joyiga xizmat ko‗rsatish tartibi.
Berilgan hamma omillarning tahlili asosida mehnatning tashkiliy to‗zi
lishini, qaysi kasbdagi ishchilar tanlanishini va shu ishchilar qanday sharoitlar
yaratish lozimligini aniqlash mumkin.
Ish joyini tashkil etish darajasiga qarab va unga xizmat ko‗rsatishning
loyihasi asosida ishchining mehnatga layoqatligi va qiladigan ishining samarasini
aniqlash mumkin. Shuning uchun ham ish joyini tashkil etishdagi barcha unga
ta‘sir etadigan omillarni hisobga olgan holda ta‘minlash juda muhim ahamiyatga
egadir.
Ish joyini tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatishning asosiy yo‗nalishlari, bu
ish joyining barcha zarur jihoz va moslamalar bilan ta‘minlanishidir. Ish joyi
quyidagi asosiy elementlar bilan ta‘minlanishi kerakdir:
- asosiy texnologik jihozlar;
- yordamchi jihozlar;
- texnologik asbob-uskunalar;
- asbob uskunalarni saqlovchi qurilmalar;
- xom-ashyo va tayyor mahsulotlar saqlovchi qurilmalar;
- aloqa va signalizatsiya vositalari;
- ishchilarga sharoit yaratish uchun zarur bo‗lgan vositalar (stullar, stollar,
moslamalar va hokazo).
- xavfsizlikni saqlovchi vositalar.
Ish joyini tashkil etishda kerakli vositalarning ishlash imkoniyatlarini ham
ko‗zdan kechirish lozim va agar ular ishlab chiqarish talablariga javob bermasa
ularni almashtirish shart.
Ish joyini tashkil etishning yana bir elementi - uning rejalashtirilishi.
Ish
joyini rejalashtirish
deganda jihozlarning, moslamalarning, yarim fabrikatlarning
va ishchining o‗zini ish joyiga moslab joylashtirish tushuniladi. Rejalashtirishda
145
jihozlarni shunday o‗rnatish kerakki, natijada ishchi faoliyati davomida iloji
boricha har xil samarasiz harakatlarni kamaytirishga intilsin.
Material va jihozlarni joylashtirishning ba‘zi bir shartla-ri quyidagilardan
iborat:
- materiallar har doim asosiy texnologik jihozga yaqin va bir joyda
joylashgan bo‗lmog‗i lozim;
- asboblar ma‘lum bir tartibda va reja asosida joylashilgan bo‗lishi kerak;
- ko‗p ishlatidadigan asboblar va uskunalar ishchiga yaqin joyda joylashgan
bo‗lishi kerak.
Ish joyini oqilona tashkil etishiga - texnikaning rivojlanishi bilan talab oshib
boradi, chunki ishlab chiqarish hajmi oshishi bilan unga mos ravishda mehnat sarfi
ham oshib boradi va texnika-texnologiyalardan samarali foydalanishga ehtiyoj
yuqori darajada bo‗ladi, ulardan samarali foydalanish esa ish joyining qay tarzda
tashkil etilganligiga bog‗liqdir.
Ish joyini tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatish quyidagi tamoyillarga
asoslanadi:
1. Xizmat ko‗rsatishning sharoitga qarab o‗zgaruvchanligi, ya‘ni xizmat
ko‗rsatish tizimining ishlab chiqarish — tezkor rejalashtirishi bilan mos tushushi;
2. Xizmat ko‗rsatishning oldindan ogoh berish shakli, ya‘ni ishlab chiqarish
jarayonidan xabardor bo‗lgan holda ish joyiga xizmat ko‗rsatish;
3. Kompleksli xizmat ko‗rsatish, ya‘ni mazkur sharoitda kerakli bo‗lgan
barcha xizmat turlarini kompleks tarzda etkazish;
4. YUqori sifatli xizmat ko‗rsatishni tashkil etish.
Ish joyini tashkil etish va unga xizmat ko‗rsatishning eng samarali yo‗li
namunaviy loyihalarni ishlab chiqish va uni qo‗llash hisoblanadi.
| 