7.4-rasm. Ish vaqtining sarflanishini turkumlash Ishchiga bog‗liq bo‗lgan dam olish vaqti asosan dastgoxlarning ish vaqtida
nosozligi sababli va ishni yaxshi tashkil kilinmaganidan unumsiz sarflangan vaqt
bilan belgilanadi.
Ish vaqtini o„rganish usullari. Texnikaviy normalashda
xronometraj usuli
deb, texnologik jarayonlarning takrorlanayotgan asosiy va yordamchi ish
elektrlariga sarflangan vaqtni tahlil qilishga aytiladi.
Korxonada ma‘lum bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun vaqt sarflarning
aniqlash, jarayonlarning to‗zilishini loyihalash, ilg‗or ish usullarini joriy etish va
alohida ishlariga berilgan ish normalarini bajara olmaslik sabablarini aniqlashda
ishlab chiqarishning xronometraj usullari qo‗llaniladi (7.5-rasm).
151
7.5-rasm. Ish vaqtini kuzatishning xronometraj usuli Ishchining ish vaqti sarfini kuzatishda quyidagi tartibda ish olib boriladi:
- xronometraj uslubiga tayyorgarlik;
- o‗lchangan vaqt sarflarini yozib borish va ularni ishlab chiqish;
- loyihalash uchun ishlatiladigan vaqt sarflarini tahlil etish va boshqalar.
Xronometraj o‗tkazish uchun oldindan ko‗zatish ob‘ektlari tanlab olinadi,
so‗ng jarayonlarni mayda bo‗lak operatsiyalarga bo‗lib, bir qancha o‗lchov
nuqtalarini belgilab chiqib, so‗ng esa ko‗zatuv o‗tkazishi boshlanadi. Ko‗zatuv
jarayonlari ilg‗or, yuqori malakali ishchilar orasida olib boriladi, chunki ular
berilgan ish normalarini doimo mo‗ljaldan ortiq bajaradilar.
Ish vaqtini fotografiya qilish deb, ishchi vaqti va asbob-uskunalarni to‗la
ish smena davomida yoki uning qismida vaqt sarfini ko‗zatish va uni o‗rganish
uslubiga aytiladi.
Ish vaqtini fotografiya qilish usuli asosan ish vaqtining nobutgarchiligiga
yo‗l qo‗ymasdan ularni aniqlash, ish vaqtidan to‗la foydalanish, ish vaqtini
normalash uchun materiallar to‗plash, ish joylariga xizmat qilib tanaffus vaqtlarini
152
normalashni o‗z ichiga oladi. Ish vaqtini fotografiya qilish, xronometraj kabi
tayyorgarlik, ko‗zatuv olib borilib, sarflangan vaqt yozib boriladi va unda ishlab
chiqarishda va loyihalashda foydalaniladigan vaqt sarflari tahlil etiladi. Qilingan
tahlil natijasida ish vaqtining balans loyihasi tuziladi (7.6-rasm).
