183
asbob-uskunalar bilan jihozlangan 2000 yil paxta hosilidan boshlab paxta tozalash
korxonalarida ishlab chiqarilgan tolaning sifati va miqdori tola toylari bo‗yicha
baholanmoqda.
Jahon paxta bozorida mamlakatimiz maqeini mustahkamlash va tolaning
raqobatbardoshligini baholash va uni oshirish maqsadida respublika standartlari
xalqaro talablarga yaqinlashtirildi. 1993 yildan boshlab tolaning tashqi ko‗rinishi
etalonlari Liverpul va Bremen paxta birjalarida ro‗yxatga olinmoqda.
O‗zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi O‗zbekiston
Respublikasi Davlat mulki qo‗mitasi va «Paxtasanoat»
hududiy aksiyadorlik
birlashmalari bilan birgalikda eksportga yuklab jo‗natish uchun paxta tolasi
turkumlarini jamlash uchun zahira yaratish maqsadida 2001-2002 yillarda
mintaqaviy paxta terminallari faoliyat ko‗rsatishini tashkil etish belgilanadi.
Kontraktatsiya shartnomalari tuzilishi va bajarilishining belgilangan tartibiga rioya
etilishi ustidan zarur nazoratni ta‘minlash maqsadida O‗zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligining shartnoma majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish
bo‗linmasi mustahkamlandi, respublika apparatida, Qoraqolpog‗iston Respublikasi
Adliya vazirligida va viloyat bo‗linmalarining har
birida ular hodimlari soni
tegishli ravishda 2 shtat birligiga ko‗paytirish belgilanadi.
Qabul qilingan Farmon va qarorlarga asosan 2001 yil 18 sentyabrda
«Markazlashgan paxta tolasi eksportini tashkil etish tartibi to‗g‗risida»gi
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori tasdiqlandi. Paxta
tolasini ishlab chiqarish va uni sotishda bozor tamoyillarini kengrok joriy etish,
respublika paxta tolasi bozorida raqobat muhitini yaratish,
paxta va paxta
mahsulotlarini sotishda jahon amaliyotida qo‗llanilib kelayotgan hisob-kitob shakl
hamda tizimlarini keng miqyosda qo‗llash maqsadida O‗zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 3 iyunda 240-sonli «Ishlab chiqarilgan va
sotiladigan paxta tolasi uchun hisob-kitob mexanizmlarini takomillashtirish
to‗g‗risida»gi qarori qabul qilindi. Paxta tolasini ishlab chiqarish va uni sotishda
keng miqyosda bozor tamoyillarini joriy etish maqsadida 2006 yil 29
avgustida
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining «Paxta tolasini sotish va hisob-kitob
184
mexanizmini tartibga keltirish to‗g‗risida»gi Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga
muvofiq Davlat aksionerlik tashqi savdo kompaniyalari bilan hududiy
«Paxtasanoat» hissadorlik birlashmalari hamda respublika miqyosidagi
iste‘molchilar bilan hududiy «Paxtasanoat» hissadorlik
birlashmalari bilan
sotiladigan paxta tolasi bo‗yicha hisob-kitob ishlarini olib borish sxemasi belgilab
berildi.
Qarorda Davlat aksionerlik tashqi savdo kompaniyalari tuzgan shartnomalari
asosida hududiy «Paxtasanoat» hissadorlik birlashmalaridan paxta tolasini
ko‗tarasiga sotib olib, kelgusida uni bozor kon‘yunkturasidan kelib chiqib,
mustakil ravishda chet ellarga ekspgort qilish belgilanadi. Respublikamiz ichki
bozoridagi iste‘molchilar esa paxta tolasini auksion savdo asosida O‗zbekiston
Respublikasi tovar-xom ashyo birjasi orqali sotib oladilar.
Qarorda paxta tolasini
saqlash va uni eksport hamda respublika iste‘molchilariga etkazib berish faqat
zonal maxsuslashtirilgan paxta terminallarida amalga oshirilishi belgilab qo‗yilgan.
Paxta tolasini eksportga yuklashda Davlat bojxona qo‗mitasi, Moliya
vazirligi huzuridagi «Fond», Davlat soliq qo‗mitasi, Tashqi iqtisodiy aloqalar
agentligi, Davlat mulk qo‗mitasi, «Sifat» paxta tolasini sertifikatlash markazi,
«O‗zbekiston temir yo‗llari» davlat
aksiyadorlik kompaniyasi, Karantin
inspeksiyasi, ekspertiza kompaniyasi va yuk tashish uchun ma‘sul ekspeditor
kompaniyalar ishtirok etishadi. Paxta etishtiruvchi xo‗jaliklar bilan hududiy
«Paxtasanoat» birlashmalari, Davlat aksionerlik tashhi savdo kompaniyalari bilan
hududiy «Paxtasanoat» birlashmalari o‗rtasidagi tuzilgan shartnoma shartlari
bajarilishi ustidan nazoratni O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi olib beradi.
