39
Uchinchidan, yosh avlod milliy istiqlol g‘oyasini to‘liq aniqlay olishi
lozim.
Tabiiyki, bu uzoq davom etadigan, barcha davlat tuzilmalari va jamoat
tashkilotlarining, eng avvalo, uzluksiz ta’lim
tizimi muassasalarining
faoliyati va pedagogik sohadagi ishlar mazmunini tubdan qayta ko‘rib
chiqishni talab etadigan murakkab jarayondir.
Yoshlarni barkamol qilib yetishtirish jarayonida shaxsning tarbiyasi va
har tomonlama rivojlanishini ta’minlashga e’tiborni kuchaytirish va ta’lim
sohasida shaxsning tarbiyasi va har tomonlama rivojlanishiga ustunlik
berishni ta’minlashdan iborat.
Ta’lim-tarbiya jarayonining uch tarkibiy birligi – tarbiya, ta’lim,
shaxsni rivojlantirish to‘liq darajada amalga oshirilishiga erishish lozim.
Ta’lim-tarbiya ishida rasmiyatchilik va beparvolik kabi illatlardan voz
kechish kerak. Bu maqsadda mustaqil fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashga
yo‘naltirilgan yangi uslub va vositalar ishlab chiqilishi va joriy etilishi zarur.
Bugungi kunda pedagogikada o‘quvchi-talabalarning ta’lim
jarayonidagi faolligini oshirishga qaratilgan bir nechta o‘qitish uslublari
ishlab chiqilgan: muammoli o‘qitish, ish faoliyatini ifodalovchi o‘yinlar,
rolli o‘yinlar, mavzuli o‘qitish va h.k. Ammo ularni oliy ta’lim tizimida keng
qo‘llaniladi, deb bo‘lmaydi. Buning sababi har bir mashg‘ulotga tayyorgarlik
pedagogik izlanishni ko‘zda tutishi, yuksak kasbiy bilim va mahoratni,
ishda
ijodiy yondashuv va ko‘p vaqtni sarflashni talab qilishida bo‘lsa kerak.
Chunki har bir o‘tiladigan mashg‘ulot ishlanmasi o‘ziga xos xususiyatga
ega va takrorlanmasdir. Uning ustiga ayrim pedagoglar konservativ fikrlash
doirasida turib o‘qitishning noan’anaviy usul va metodlariga, ko‘pincha,
bepisand munosabatda bo‘ladilar.
An’anaviy o‘qitishning usul va metodlari respublikamizda keng
tarqalgan va ular o‘zining ma’lum tarixiga ham egadir. Biroq ta’lim
sohasidagi islohotlarni amalga oshirishda an’anaviy ta’limning imkoniyatlari
cheklangan. Muhim ta’limiy muammolar o‘z yechimini kutmoqda. Qator
ilg‘or pedagogik tajribalar to‘liq ommalashgani yo‘q.
Yangi ta’limiy islohotlarning o‘ziga xos jihati, o‘quvchi-talabalarning
mustaqilligi, ularni belgilangan maqsad sari yo‘naltirish, o‘quv faoliyatini
hamkorlikda tashkil etish, biror bir faoliyatni buyruq orqali amalga oshirish
o‘rniga PJni samarali tashkil etish orqali talabalarda fan asoslarini o‘rganishga
40
bo‘lgan qiziqishni orttirish, ularning imkoniyatlarini chegaralamasdan bilim
va hunar egallashning demokratik yo‘llarini o‘zlashtirishdan iborat.
PT texnologik yondashuvga asoslanadi. Texnologik yondashuv deganda
tayyor mahsulot (ishlab chiqarish texnologiyasiga o‘xshash) olish uchun
ishlab chiqarish jarayonlarida qo‘llaniladigan usul va metodlar to‘plami
tushuniladi ya’ni qo‘yilgan maqsadlarga erishishda
kutilgan natijalarni
kafolatlaydigan usul va metodlar majmuasi anglashiladi.
Agar metodni bilish yo‘li, tadqiqot yo‘li yoki biror faoliyatdagi ma’lum
amaliyot va nazariy bilimlar sohasini egallashning harakatlari, operatsiyalari,
usullari majmuasi bo‘lsa PT – ta’lim usuli, ma’lum ma’noda ta’lim-tarbiya
jarayonlari, vositalari, shakl va metodlari majmuasi sanaladi.
PTning an’anaviy o‘qitish metodikasidan farqlovchi belgilari ko‘p. PT
an’anaviy metodikadan, avvalo maqsadlarning qo‘yilishi va unga erishishi
bilan farqlanadi (ilovaga qaralsin).
PTning usul va metodlari ta’limning umumiy maqsadlari (o‘qituvchi va
talabaning maqsadlari)ni ishlab chiqish, ularni amalga oshirish va natijalarni
nazorat qilish, kuzatish hamda baholashga xizmat qiladi.
Loyihalashtirish faoliyati talabalar bilan ishlashni
tashkillashtirishning
eng ommabop shakllaridandir. Loyihalash metodi – o‘qitishni
tashkillashtirilish bo‘lib, talabalar rejalashtirish jarayoni va amaliy vazifalarni
bajarishlari orqali loyiha ko‘rinishda bilim oladi. Loyihalashtirish metodini
qo‘llash natijasida loyiha ko‘rinishidagi bilim o‘zlashtiriladi.
O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi
hamkorlik pedagogikasiga tayanib, talabalarning birgalikda ta’lim olishlari
amalga oshiriladi. Talabalarning hamkorlikda ta’lim
olishlari, ta’lim
jarayonlarini loyihalashtirish, talabalar bilan ishlashni loyihalashtirish
kabilar ZPTning asosiy metodlari hisoblanadi.
O‘quv-tarbiya jarayonida vujudga kelgan yangi pedagogik munosabatlar
mazkur jarayonda ZPTni qo‘llashni taqozo qiladi.
Pedagogika fani va amaliyotida turli xil yondashuvlar qo‘llaniladi.
Og‘zaki-ko‘rgazmali, tadqiqiy, izlanuvchan, tizimli, funksional, kompleks,
texnologik, muammoli-unsurli, faoliyatli yondashuvlar.
