Islom Karimov – O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti

7
qilayotgan pedagoglarning ko‘pchiligi ta’lim va tarbiya jarayonida 
pedagogik mahoratning zaruriyati va ahamiyatini tobora chuqur anglab 
bormoqdalar.
Shu sababli ular o‘z mahoratlarini uzluksiz oshira borishga, hozirgi 
kunning yuksak talablariga mos zamonaviy bilim va tajribalarni 
o‘zlashtirishga, ijodiy mehnat qilishga intilmoqdalar. Ammo shuni ham 
e’tirof etishimiz kerakki, o‘quv yurtlarida ayrim o‘qituvchilar o‘z pedagogik 
mahoratlarini oshira borishning ahamiyatini yetarli darajada his 
qilmaydilar, «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi»ning talablarini chuqurroq o‘rganishga qiziqmaydilar, o‘quv 
jarayonining ilmiyligiga, zamon talablariga mosligiga, turmush va 
amaliyot bilan bog‘lanishiga yuzaki qaraydilar, o‘qitilayotgan o‘quv 
fanlarining ilmiy va g‘oyaviy-tarbiyaviy birligini doimo esda tutmaydilar. 
Bu esa ular qo‘lida ta’lim olayotgan o‘quvchi va talabalarning bilim darajasi 
va saviyasining yetarli bo‘lmasligiga, o‘quv dasturlarini o‘zlashtirishdan 
orqada qolishlariga sabab bo‘lmoqda.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asosida amalga oshirilayotgan 
ta’lim sohasidagi islohotlarning birinchi va ikkinchi bosqichlari vazifalari 
muvaffaqiyatli hal qilinib, uchinchi bosqichdagi o‘zgarishlar davom 
etmoqda. Bu bosqichda o‘quv-tarbiya ishlarini butunlay yangi asosda tashkil 
qilish, yuqori sifat ko‘rsatkichiga erishish talab qilinadi. 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» yuksak umumiy madaniyatga va 
kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, siyosiy hamda ijtimoiy 
hayotda to‘g‘ri yo‘l topa bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol vazifalarini 
ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirish, 
shuningdek, har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, 
ta’lim va kasb-hunar dasturlarini ongli ravishda puxta o‘zlashtirgan, jamiyat, 
davlat va oila oldida o‘z javobgarligini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni 
nazarda tutgan pedagogik g‘oyani ilgari suradi. 
Ushbu pedagogik g‘oya ta’lim tizimi oldiga: 
- ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshirilayotgan 
yangilanish, rivojlangan huquqiy-demokratik davlat qurilishi jarayonlariga 
moslash; 
- kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini mamlakatning ijtimoiy - 
iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, madaniyat, 

8
texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan holda 
qayta qurish; 
- ta’lim oluvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning samarali shakllari 
va uslublarini ishlab chiqish hamda joriy qilishni hal etish vazifalarini 
ko‘ndalang qilib qo‘ydi.
Bugungi kunda jamiyatimizda yangi ijtimoiy munosabatlarning 
shakllanishi, ta’limning dunyo ta’lim tizimiga integratsiyalashuvi, 
demokratlashtirish va insonparvarlashtirish jarayonlarining rivojlanishi 
ta’lim jarayonida ZPTga yangicha yondashuv zarurligini taqozo etmoqda. 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ZPTni joriy qilish va o‘zlashtirish 
zarurligi ko‘p marta takrorlanib, ularni o‘quv muassasalariga olib kirish 
zarurati uqtirilgan.
Respublikamizning taniqli olimlari ilmiy asoslangan, mintaqamizning 
ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan PTni yaratish va ularni ta’lim-
tarbiya amaliyotida qo‘llashga intilmoqdalar. 
«Texnologiya» - yunoncha so‘z bo‘lib, «techne» - mahorat, san’at, 
«logos» – tushuncha, o‘rganish, demakdir. PTlarga qiziqish nega shunchalik 
darajada kuchaydi, degan mulohaza tug‘ilishi tabiiy. Jamiyatimizga 
qanchadan-qancha bilimli va malakali kadrlarni yetishtirib kelgan 
pedagogikaning o‘ziga xos uslublari mavjud. Pedagogik jamoatchilikning 
aksariyati mana shu yo‘ldan bormoqda, ammo mustaqillik va kelajak sari 
intilayotgan jamiyatga bu yo‘l kutilgan samara bilan xizmat qila olmaydi. 
Chunki buning zamirida ma’lum sabablar mavjud, ya’ni rivojlangan 
mamlakatlar qatoridan o‘rin olish uchun xalq ta’limini jadallashtirish 
va samaradorligini oshirish maqsadida ZPTdan foydalanish zarurligi, 
fan-texnika taraqqiyotining o‘ta rivojlanganligi natijasida axborotlar 
tizimi hajmining tobora ko‘payib borayotganligi, zamonaviy texnika va 
texnologiyalarni ta’limga tatbiq etish, ta’lim jarayonini kompyuterlashtirish, 
o‘quv-tarbiya jarayonida AT va texnik vositalar (TV)dan foydalanish 
kerakligi, talaba va o‘qituvchi faoliyatini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish, o‘qituvchi 
ta’lim maqsadi va mazmunini puxta bilishi, ta’lim usullari, metodlari va 
vositalarini yaxshi egallagan bo‘lishi, talabaning qiziqish va intiluvchanligini 
to‘g‘ri yo‘lga yo‘naltira olishi lozimligi, o‘qituvchi ta’lim jarayonini 
yuqori darajada, samarali tashkil etish uchun maqsad va vazifalarni aniq 
belgilashi, ta’lim natijasini oldindan qayd etishi, o‘quv predmetlarini to‘liq 

9
o‘zlashtirishga erishish uchun zaruriy ta’lim vositalari, shart-sharoitlarini 
tayyorlashga erishishi kerakligi, o‘quv jarayoni uchun zarur moddiy-texnik 
bazaning yaratilgan bo‘lishligi, ta’lim-tarbiya jarayoni natijalarini xolisona 
va obyektiv baholash, talabalarning bilim va malakalarini egallash jarayonini 
nazorat qilish va baholashni avtomatlashtirishga erishilganligi, o‘sib 
kelayotgan yosh avlodni hayotga mukammal tayyorlash talabi ularga eng 
ilg‘or bilim berish usuli hisoblangan obyektiv borliqqa majmuviy yondashuv 
tamoyilidan foydalanishni talab qilishi kabi muammolardadir.
Demak, zamonaviy PT yuqorida keltirilgan shartlarning barcha 
talablariga javob beradigan ta’limiy tadbir hisoblanadi. Bugungi kunda 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablaridan biri ta’lim jarayonida yangi 
pedagogik va ATni qo‘llash, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan 
holda ta’lim oluvchilarni o‘qitishni jadallashtirish sanaladi. Respublikamizda 
ta’lim jarayonida pedagogik va ATni qo‘llashga doir keng ko‘lamda ish olib 
borilmoqda. Ushbu muammoning ilmiy-nazariy asoslari, har bir PTning 
o‘ziga xos jihatlari ishlab chiqilib, yetarli darajada tajribalar to‘plandi. Ta’lim 
jarayoniga pedagogik va axborot texnologiyalarni joriy etishda xorijiy 
mamlakatlarning tegishli tashkilotlari yaqindan yordam ko‘rsatmoqda.
«PT» so‘z birikmasining asosida «texnologiya», «texnologik jarayon» 
tushunchalari yotadi. Ushbu tushunchalar orqali sanoatda tayyor mahsulotni 
olish uchun bajariladigan ishlarning ketma-ketligi haqidagi texnik hujjat, 
ta’limda esa fan bo‘yicha uslubiy tadbirlar majmuasi tushuniladi.
Bugungi kunda PTni tushunish uchun asosiy yo‘l - aniq belgilangan 
maqsadlarga qaratilganlik, ta’lim oluvchi bilan muntazam o‘zaro aloqani 
o‘rnatish, PTning falsafiy asosi hisoblangan ta’lim oluvchining xatti-harakati 
orqali o‘qitishdir. O‘zaro aloqa PT asosini tashkil qilib, o‘quv jarayonini 
to‘liq qamrab olishi kerak.
Bugun har bir sog‘lom fikrlovchi inson yangi asrda o‘zi, yaqinlari, 
kasbdoshlari, tengdoshlarining jamiyatdagi o‘rni va salohiyati qanday 
bo‘lishini o‘ylashi tabiiy. O‘tgan asrning ahamiyati, qadr-qimmati, 
tarixiyligi esa O‘zbekistonning mustaqil davlat maqomiga ega bo‘lganligi 
bilan baholanadi. Mustaqil davlat o‘zining asosiy qonuni - Konstitutsiyasi 
bilan kafolatlangan bir qancha muhim tarixiy hujjatlariga ega bo‘ldiki, ular 
orasida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» alohida o‘rin tutadi. Undagi 
g‘oyalar, avvalo, XXI asrda yashaydigan, ijod qiladigan, Vatan va yurt 

10
mustaqilligini mustahkamlovchi insonlarning manfaatini ifodalaydi. 
Dasturda e’tirof etilgan kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning 
asosiy yo‘nalishlarida ta’lim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga 
keltirish, ta’lim-tarbiya dasturlarining intellektuallashuvini ta’minlash 
va raqobatbardosh kadrlar tayyorlash kabi muhim vazifalar kun tartibiga 
qo‘yildi. O‘tgan asrni sarhisob qilib, yangi yuz yillik va ming yillikning 
qanday bo‘lishini tasavvur etar ekanmiz, uning eng muhim xususiyatlaridan 
biri sifatida yangi ta’lim dasturlarida nazarda tutilayotgan zamonaviy AT, 
ta’limni kompyuterlashtirish va kompyuter tarmoqlari tizimida ta’lim 
jarayonini axborot bilan ta’minlashning rivojlanishini nazarda 
tutmoq o‘rinlidir. Zero, milliy dasturni ro‘yobga chiqarishga doir 
tashkiliy ishlarda e’tirof etilganidek, «Ta’limni axborot bilan ta’minlash 
tizimini shakllantirish va rivojlantirish, uni jahon axborot tizimi bilan 
bog‘lash, ommaviy axborot vositalarining ta’lim sohasidagi vazifalarini 
belgilash» malakali kadrlar tayyorlashning muhim mezonlaridandir. Demak, 
yangi asr - informatsiyali texnologiyalar asri bo‘ladi. Bu masalaning bir 
tomoni. Masalaning ikkinchi bir muhim jihati shundaki, yangi asr 
xalqaro intellektual-iqtisodiy korporatsiyaning yaratilish asri, ya’ni jahon 
miqyosidagi aql-zakovatning birlashuvi asri bo‘ladi.
Bugun biz yangi texnologiyalarga sarflanayotgan mablag‘lar qay 
darajada o‘zini oqlashini, ularning ta’lim sifatini oshirish va axborot 
hamda kommunikatsiya texnologiyalari hamda masofaviy ta’limni 
rivojlantirishga qanday ta’sir ko‘rsatishini tasavvur qila olishimiz shart. 
Ko‘p hollarda «ta’limning kompyuter texnologiyalari» tushunchasi «AT» 
iborasi bilan aralashtirilib yuboriladi. Bu o‘rinda, asosan, an’anaviy 
PTdan farqli, kompyuter tarmoqlariga ulangan, dasturlashtirilgan, 
xalqaro aloqalarni ham ta’minlashga qodir tizim nazarda tutilmoqda. Bu 
holat so‘nggi yillarda jamiyat hayotida kompyuterlarning ahamiyati ortib 
borishi, milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida turli xil axborotlarga 
nisbatan ehtiyojning kuchayishi bilan izohlanadi. Bugun biz bir narsani 
aniq tasavvur qilishimiz kerak. Mavjud holat, axborotlar oqimining 
negizlashuvi inson xotirasiga ortiqcha yuk, shaxsning tafakkuri va fikr 
yuritishi jarayonlarida keskin o‘zgarishlarga sabab bo‘lmasmikin? Ongga 
yetib kelayotgan axborotlar shaxsning mavjud madaniy-ma’rifiy muhitga 
moslashuvi jarayonida qay tarzda aks etishini bilishimiz va shunga mos 
tarzda ta’lim-tarbiya muassasalarida o‘quv dasturlari va jihozlariga nisbatan 

11
talablarni ishlab chiqishimiz lozim. Shu o‘rinda biz ATni ta’lim jarayoniga 
singdirishning afzalliklarini e’tirof etishni xohlardik. Eng avvalo, ta’lim 
jarayonida kompyuterlar va axborot-kommunikatsiya vositalarining 
qo‘llanilishi, talabalarning ular bilan bemalol ishlay olishlari PJdagi 
eng muhim kamchiliklardan hisoblangan subyektivizmni cheklaydi. 
Masalan, agar talabaning javobi yoki bevosita o‘zlashtirishini baholash 
o‘qituvchining talaba shaxsiga munosabati ta’sirida kechgan bo‘lsa, 
mashinalar vositasida beriladigan ma’lumotlar obyektiv xarakterga ega 
bo‘ladi. Ikkinchidan, kompyuter orqali talabaga yetkazilayotgan ma’lumotni 
zarurat bo‘lganida, qayta - qayta chaqirish va takrorlash imkoniyati ham bor. 
Bu narsa ayrim talabalarda, guruh sharoitida ishlaganda kuzatiladigan 
iymanish kabi sifatning namoyon bo‘lmasligini ta’minlaydi. Uchinchidan, 
har bir professor-o‘qituvchining o‘zigagina xos bo‘lgan tushuntirish 
uslubi, metodik yondashuvi mavjud. AKT vositalaridan foydalanish 
PJlar ichidagi samarasiz uslubiyotlarga barham beradi. To‘rtinchidan, 
yangi axborotlarni uzatish texnologiyalari bilimlarni o‘zida ifoda etib, 
unda sxemalar, rasmlar, jadvallar, grafik va diagrammalarga keng o‘rin 
beriladi. Bu narsa yoshlarda obrazli xotirani ancha jonlantirib, ularning 
eslab qolish qobiliyatini kuchaytirishi mumkin. Beshinchidan, ushbu 
axborot vositalaridagi ma’lumotlarni kichik hajmli disketlarga yozib olish 
va ulardan zarur o‘rinlarda foydalanish mumkin. Bu ham vaqtni, ham 
mablag‘ni tejaydiki, iqtisodiy jihatdan yuzlab tirajlarda chop etilayotgan 
kitoblardan arzon bo‘ladi. Eng muhimi, manfaatdor auditoriya xohlagan 
ma’lumotini bir xil sifat va tizimda olishi mumkin bo‘ladi. Nihoyat, ular 
“axborot asri” deb e’tirof etilayotgan yangi asrda yashab ijod qiluvchi 
yoshlarning ongini o‘stiradi, ulardagi texnik vositalardan cho‘chish hissini 
yo‘qotadi. Xullas, ta’lim muassasalarining bu narsaga sarflangan mablag‘lari 
behuda ketmasligi ehtimoldan xoli emas.
Agar biz har bir yosh qalbida Vatanga muhabbat, kasbga sadoqat, pok 
iymon va odamgarchilikni tarbiyalay olsak, ular xalqaro axborot tizimlari 
orqali bizning fikrlash tarzimiz, urf-odatlarimiz, milliy qadriyatlarimizga 
zid bo‘lgan ma’lumotlarni tanqidsiz qabul qilmaydigan, yurtimiz istiqboliga 
xizmat etadiganlarinigina saralab olish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Buning 
uchun biz yoshlarimizda barqaror mafkuraviy immunitetni tarbiyalashimiz 
kerak.

12
Ma’lumki, pedagogikada boshqa ilm sohalaridan olingan ko‘plab 
atamalardan foydalaniladi, bu narsa pedagogikani boshqa fanlar bilan 
chuqur aloqada ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi. Bunday atamalar texnika 
va iqtisodiyot tarmoqlaridan ko‘p miqdorda kirib keladi, chunki ayni shu 
sohalar ijtimoiy fikrning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Chunonchi, 
bugun o‘qitish jarayonining tejamliligi va maqsadga muvofiqligi hamda 
oqilona tashkil etilishi ko‘p jihatdan o‘qituvchi, texnika va texnologiya, 
ta’lim iqtisodiyoti, o‘qitishni kompyuterlashtirish va shunga o‘xshashlar 
bilan bevosita bog‘lanib qolgan. Adabiyotlarda “Yangi tartib-qoida”, 
“Yangilik”, “Innovatsiya” tushunchalarining ma’naviy mazmunini 
aniqlashning turlicha talqinlari mavjud. Yangi tartib-qoida, moddiy 
ma’noda, ijobiy va ilg‘or yangilikni, bu tushunchani qabul qiladigan va 
undan foydalanadigan tashkiliy tizim uchun yangi bo‘lgan g‘oya, faoliyat 
yoki moddiy obyektni anglatadi. “Yangi tartib-qoida”, “Innovatsion jarayon” 
atamalari aynan o‘xshash, ya’ni bir xil ma’noga ega. Innovatsiyalar ta’lim 
amaliyoti paydo bo‘lganidan buyon o‘tgan uzoq davr davomida unga 
yangiliklar kiritish, mavjud ta’lim tuzilmasini maqsadga muvofiqlashtirish, 
ba’zan juz’iy, ba’zan esa keng ko‘lamli o‘zgartirish, takomillashtirish 
va yaxshilash elementlarini joriy etish evaziga sifatni ko‘tarish uchun u 
bilan yonma-yon kelmoqda. Yangilik - bu texnik, texnologik ixtiro va 
yutuqlardan amaliy foydalanishdir. U pedagogik kategoriya sifatida ta’limga 
yangilik kiritishni anglatadi. Yangilik, ko‘pincha, yangi metodlar, usullar, 
vositalar, yangi konsepsiyalar, yangi o‘quv dasturlari, tarbiya usullari va 
boshqalarni kiritish hamda qo‘llashga xosdir.
Keyingi o‘n yillar ichida yaratilgan, pedagogikaga bag‘ishlangan 
adabiyotlarda «PT», «Progressiv PT», «Yangi axborotlar texnologiyasi» 
kabi tushunchalar uchrab turadi. Ammo, ularga hozirgi kungacha to‘liq 
ta’rif berilmagan. Respublikamizning pedagog olim va amaliyotchilari 
ilmiy asoslangan hamda O‘zbekistoning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga 
moslashgan ta’lim texnologiyalarini yaratish va ularni ta’lim-tarbiya 
amaliyotida qo‘llashga intilmoqdalar. Bularning barchasi ta’lim-tarbiya 
sohasida islohotlar o‘tkazishni asosiy masala qilib qo‘ydi. Bu masalalarni 
yechishda «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi» har taraflama javob beradi.

13
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi o‘z oldiga bir qator maqsadlarni 
qo‘ygan: 1) ta’lim sohasini tubdan isloh qilish; 2) uni o‘tmishdan qolgan 
mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish; 3) rivojlangan 
demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga 
javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy tizimini yaratish va 
boshqalar. Ularni ro‘yobga chiqarish quyidagi vazifalarni hal etish bilan 
bog‘liq:1) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuniga 
muvofiq ta’lim tizimini isloh qilish, davlat va nodavlat ta’lim muassasalari 
hamda kadrlar tayyorlash sohasida raqobat muhitini shakllantirish negizida 
ta’lim tizimini yagona o‘quv ishlab chiqarish majmuyi sifatida izchil 
rivojlantirishni ta’minlash; 2) ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini 
jamiyatda amalga oshirilayotgan yangilanish, rivojlangan, demokratik-
huquqiy davlat qurilishi jarayonlariga moslash; 3) kadrlar tayyorlash tizimi 
muassasalarini yuqori malakali mutaxassislar bilan ta’minlash, pedagogik 
faoliyatning tashkiliy va ijtimoiy maqomini ko‘tarish; 4) kadrlar tayyorlash 
tizimini hozirgi talablar doirasida qayta qurish; 5) ta’lim oluvchilarni 
ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning samarali uslublarini ishlab chiqish va 
joriy etish; 6) tizimni attestatsiya va akkreditatsiya qilishning yagona 
metodikasini joriy qilish; normativ va moddiy-texnika axborot bazasini 
yaratish; 7) ta’lim, fan va ishlab chiqarishning integratsiyasini ta’minlash; 
8) tizimga byudjetdan tashqari investitsiyalarni jalb qilish; 9) kadrlar 
tayyorlash sohasida o‘zaro manfaatli xalqaro hamkorlikni rivojlantirish.
Yuqoridagi maqsad va vazifalardan kelib chiqib, yangi ta’lim 
modelining tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat etib belgilandi: 1) 

Download 0,86 Mb.