O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

164
AKTni qo‘llashga hamda ta’minot texnologiyasi sohasida so‘nggi erishilgan 
natijalarga asoslangan.
 O‘quv-ilmiy va moddiy asosi. O‘quv dasturlariga mos bo‘lgan, o‘qitish 
uchun zarur moddiy va texnikaviy to‘plam. U o‘z ichiga o‘quv va o‘quv-
yordamchi joylarni, o‘qitishning texnikaviy vositalari, o‘quv qo‘llanmalari 
va boshqa o‘quv-uslubiy materiallarni oladi.
Moliyaviy-iqtisodiy tizim. Ta’limda bozor munosabatlari qatnashchilari 
sifatida faqat ta’lim muassasalari ta’lim xizmati buyurtmachilari bo‘lib 
kelmasdan, balki davlat ham buyurtmachi va iste’molchi bo‘ladi.
Masofaviy o‘qitishning tashkiliy asoslari. Masofaviy o‘qitish 
texnologiyasidan foydalanuvchi o‘quv tashkilotlari faoliyatini tahlil qilish, 
umumiy tashkillashtirishning o‘ziga xosligini ochib beradi:
- uzluksiz ta’lim;
- o‘quv jarayonining olib borilishiga individual yondashish;
- geografik joylashishi uzoq bo‘lgan o‘quv muassasalarini yetakchi 
oliy o‘quv yurtlari bazasi markazida masofaviy o‘qitishni markazlashtirish;
- tinglovchilar yo‘nalishiga ko‘ra o‘qituvchi (pedagog)-
maslahatchilarning mavjudligi.
Masofaviy o‘qitishning qulayligi. Kelgusida maqsadga muvofiq 
ravishda laboratoriya amaliyotlarini o‘tkazishni qisqartirish mumkin.
Masofaviy o‘qitish nazorati. Bu o‘rganilayotgan o‘quv materiallarining 
nazariy o‘zlashtirilish natijalarini tekshirishdan iborat. Test haqiqatdan ham 
fan bo‘yicha juda ko‘p savollardan tashkil topgan bo‘lishi kerak hamda 
har bir savol uchun bir nechta javob variantlari taklif etiladi. Talaba ular 
orasidan to‘g‘ri javobni tanlashi lozim. Testlar o‘z-o‘zini tekshirishga yaxshi 
mo‘ljallangan va individual mashg‘ulotlar uchun juda qulay.
Masofaviy o‘qitish qatnashchilari, ya’ni tinglovchilar, talabalar va 
o‘qituvchi (pedagog)lar yetarli darajada tayyor bo‘lishlari, ya’ni masofaviy 
o‘qitishning o‘rgatish usullaridan, vositalaridan va tashkiliy shakllaridan 
foydalana bilishlari kerak. Shuning uchun ham fundamental informatika 
AKTlarning nazariy va amaliy asosi sifatida masofaviy o‘qitishning 
harakatga keltiruvchi kuchi va uning ajralmas qismi bo‘lishi shart. 
PTning elementar birliklari tizimi modullardan tashkil topadi. 
Modul – PTni tashkil etuvchi, uning tarkibiy bo‘laklarini ifodalovchi 
tushunchadir. Bunday bo‘laklar kichik modul, birlamchi modul, modullar 

165
to‘plami, modullar darajasi va modullarning majmuaviy tuzilmasi kabi 
turlardan iborat bo‘ladi. 
Modullar o‘z ko‘lamiga ko‘ra mayda, o‘rtacha va yirik bo‘lishi mumkin. 
Ularning bir-biriga nisbatan proporsionalligi qat’iy bo‘lmasligi, ularning 
o‘zaro ta’siri umumiy jarayonda turlicha bo‘lishi mumkin. 
Modulli o‘qitish – PJni ilmiy va metodik jihatdan tartibli va maqsadga 
muvofiq bajarishga xizmat qiladi. Har qanday PTning tarkibiy bo‘laklari 
o‘zaro joylashuvi va PT jarayonlarini amalga oshirish ketma-ketligining 
oldindan belgilangan tartib-qoidalari algoritm deyiladi. 
Eng kichik bo‘lak PTning o‘ziga xos qismi bo‘lib, bunday kichik 
modullardan birlamchi modul tashkil topadi. Modullar to‘plami o‘qitish 
jarayonini ilmiy tashkil etishga va uning sifat hamda samarasini ta’minlash 
uchun qo‘llaniladi. Modullarning o‘zgaruvchan va modernizatsiyalanadigan 
tabiati tufayli ulardan dinamik ravishda foydalaniladi. Modulli o‘qitish – 
tartibli o‘qitish demakdir. Bunda o‘quv materiali bitta o‘quv mashg‘uloti 
hajmida, o‘quv predmetining biror mavzusi yoki biror bo‘limi darajasida, 
ba’zan esa o‘quv fanining yirik tarkibiy qismi o‘lchamida, ya’ni bloklar 
tarzida ham modullar yordamida o‘qitilishi mumkin. Oliy va o‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi muassasalarida bir necha turdosh o‘quv fanlarining 
tarkibiy bo‘laklarini hamda ayrim fanlarni o‘qitish texnologiyasini tashkil 
qiluvchi modullar (bloklar) tarzida o‘qitish keng qo‘llanilmoqda. Davlat 
ta’lim standartlarining tarkibiy bo‘laklariga mos keladigan bloklardan ham 
foydalanilmoqda. O‘quv reja va dasturlarning tarkibiy bo‘laklarini hamda 
ularning bajarilishini ta’minlaydigan texnologiyaga xizmat qiluvchi modullar 
ham mavjud. Ta’lim usullari, metodlari va vositalari uchun qo‘llaniladigan 
modullar ham yaratilmoqda. Modullar, birinchi navbatda, ta’lim mazmuniga 
daxldor tushunchalar, qoidalar, nazariyalar, qonunlar va ular orasidagi 
umumiy bog‘lanishni ifodalovchi qonuniyatlarni tushuntirishga samarali 
xizmat qiladi. Bilim oluvchilarning o‘quv-bilish faoliyatlari hamda ularning 
o‘zlashtirishini nazorat qilishda ham modullardan foydalaniladi. 
Modullashtirish va o‘quv jarayonini texnologiyalash yuzasidan keyingi 
yillarda ilmiy-pedagogik tadqiqotlar o‘tkazilmoqda. Lekin bu borada o‘quv 
tarbiya jarayonini modullashtirish va algoritmlashtirish ishlari nihoyasiga 
yetkazilgan emas. Bu holatning genezisi va takomillashuvini atroflicha tadqiq 
etish orqali va tajriba-sinov ishlari hamda pedagogik eksperimentning qat’iy 

166
xulosalariga tayanib ta’lim jarayoniga modulli yondashuvni kuchaytirish 
mumkin. Ta’lim-tarbiya jarayonlariga modullashtirish va algoritmlash 
madaniyati to‘la kirib borganida PTning yaratilishi va ularning amalda 
qo‘llanilishi borasida sezilarli yutuqlarga erishish imkoniyati kuchayadi. 
Oliy ta’lim sohasidagi o‘qitish usullari zamonaviy axborot vositalari 
bilan boyitilishi natijasida ta’lim sifatining yanada ortishi kutilmoqda. Bu 
borada masofaviy o‘qitish usuli o‘qituvchi (pedagog) va talabalar uchun 
ham qator qulayliklarga egaligi bilan alohida ahamiyatga egadir. Internet, 
multimediya kabi texnologik usullar talabalar uchun zarur bo‘lgan o‘quv 
materiallari, qo‘llanmalar asosida kompyuter dasturlarini ishlab chiqish 
vazifasini qo‘ymoqda. Zero, masofaviy o‘qitish har qanday sohada ham 
jahon ta’lim markazlarining uslubiy adabiyotlari, zamonaviy hamda so‘nggi 
axborotlarni olish va ulardan jamlab foydalanish imkoniyatlarini beradi.
Masofaviy o‘qitish usuli an’anaviy ta’lim shakllaridan farq qiladi. U 
talabalarni o‘ziga qulay vaqtda, joyda va sharoitda o‘qitish imkonini beradi. 
O‘quv kursiga bog‘liq bo‘lmagan holda shaxsiy va guruh talabi asosida 
o‘quv rejalari ishlab chiqiladi. O‘qitish jarayonida talabalarga ilmiy axborot 
va ma’lumotlar bo‘yicha markazlashgan tarmoq orqali o‘zaro axborot 
almashinuvini joriy etish mumkin. O‘quv maydonlari, texnik va transport 
vositalaridan samarali foydalanish, ma’lumotlarni yig‘ib bir tizimga 
solingan holda ifodalab berilishi va mutaxassislarni qayta tayyorlashda 
ham xarajatlarni kamaytirishga erishilishi kutilmoqda. Ta’lim-tarbiya berish 
jarayonida eng zamonaviy axborot, telekommunikatsiya va turli samarali 
texnologiyalardan foydalaniladi. 
Masofaviy ta’lim o‘qituvchi (pedagog) va mutaxassislarning 
ham vaqtini tejab, imkoniyati darajasidan kelib chiqqan holda moddiy 
manfaatdorligini oshirish bilan mustaqil ta’lim olish uchun keng sharoit 
yaratib beradi. Ta’lim sohasida erishilayotgan yutuqlarning jahon ta’lim 
tizimi doirasida almashinuvini tashkil etish, bu sohadagi yutuqlarni qo‘lga 
kiritishni ta’minlashi shubhasizdir.
Masofaviy o‘qitish usuli mutaxassis o‘qituvchi (pedagog)larning 
oldiga yangidan-yangi dolzarb vazifalarni qo‘ymoqda. Chunki o‘quv 
materiallarining muntazam to‘ldirib borilishi, ta’lim beruvchilarning 
ijodiy yondashuv hamda yangiliklar bilan o‘z malakasini oshirishlari va bu 
ko‘rsatkichlarni jahon ilmi yutuqlari bilan muvofiqlashtirib borishlari talab 

167
etilmoqda. Bu o‘qitish usuli ta’lim talabiga asosan o‘quvchi-talabaning o‘z 
ustida ishlashini tashkil etish, ko‘proq bilim olishga intilishi, kompyuter 
bilan mustaqil ishlash va olgan bilimlaridan ijodiy foydalanishini ta’minlaydi 
hamda olingan bilimlar maxsus o‘quv-uslubiy nashrlar, testlar bilan 
tekshirilib, to‘ldirilishi mumkin.
ATning keng miqyosda joriy etilishi bilan masofaviy o‘qitishni bir 
qator ijtimoiy ahamiyatga molik masalalarni yechishda ham joriy etish 
mumkin. Ta’lim sohasiga bo‘lgan fuqarolarning ehtiyojlarini qondirishda 
qulayliklar yaratish bilan respublikamizning malakali mutaxassislarga 
bo‘lgan talabi ham qondiriladi. Shuningdek, fuqarolarning ijtimoiy va 
kasbiy faolliklarini oshirishga erishish mumkin. Xususiy tadbirkorlik bilan 
mashg‘ul shaxslarning jamiyat hayotidagi faolligini mustahkamlab, ularning 
dunyoqarashini boyitishga xizmat qiladi. Bu esa oliy ta’lim tizimida yig‘ilgan 
ilmiy yutuqlar, mutaxassis xodimlar va ularning ishtirokida yurtimizning 
iqtisodiy salohiyatini mustahkamlashdek ustuvor rejalarni amalga oshirish 
vazifasini qo‘ymoqda. 
Masofaviy ta’lim berish usuli respublikamiz sarhadlarini bosib o‘tib, 
mustaqil davlatlar hamdo‘stligi va jahon miqyosidagi yirik ta’lim markazlari 
bilan muloqotda bo‘lib, ta’lim olishning yangi zamonaviy yaxlit ta’lim 
imkoniyatini yaratishga xizmat qiladi.
Masofaviy o‘qitish geografik jihatdan turlicha joylashgan ta’lim 
muassasalari uchun mo‘ljallangan edi. Lekin zamonaviy axborotlar 
va telekommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim-tarbiya 
jarayonini uzoq masofadan turib amalga oshirishga yo‘l ochib berdi. 
Natijada masofaviy o‘qitish uslubi asosida o‘qitish tez vaqt ichida oliy va 
o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida o‘qitishda yangi uslublarni qo‘llashga yana 
bir turtki bo‘ldi. Masofaviy o‘qitish bo‘yicha Xalqaro kengashning tahlillari 
shuni ko‘rsatmoqdaki, bugungi kunda jahon miqyosida 10 milliondan ortiq 
talabalar shu uslub asosida ta’lim olishmoqda. AQSHda shu uslub asosida 
o‘qitish maqsadida yangi o‘quv markazlari barpo etilmoqda hamda ular 
milliy kadrlarni zamon talablari asosida tayyorlash va qayta tayyorlash 
afzalliklariga egadir.
Masofaviy o‘qitishning quyidagi afzalliklari mavjud:

Download 0,86 Mb.